ශ්‍රී ලංකාව සංවර්ධනය කිරීමේදී කෘෂිකර්මාන්තය මගින් ලබාගත හැකි ශක්තිය හා අවස්ථා ගැන යළි යළිත් කියනු නිතර නිතර ඇසේ. වත්මන් ජනපතිවරයා ද කෘෂිකර්මාන්තය මගින් රට සංවර්ධනය කිරීම ගැන කියනු ඇසේ. එහෙත් වත්මන් ගෝලීය ආර්ථික ප්‍රවණතා තුළ හුදු පාරිභෝජන, නැතහොත් යැපුම් කෘෂිකර්මාන්තය (අපනයනය සදහා නොව හුදු දේශීය හෝ ගෘහ පාරිභෝජනය සදහා වගා කිරීම) තව දුරටත් වලංගු හෝ ඵලදායී නොවන බව ගෝලීය අත්දැකීමයි.
ලෝකයේ දෙවැනි විශාලතම කොකෝවා අපනයනකරුවා වන ඝනාවෙන් ඇසෙන මේ කතාව ඊට හොද උදාහරණයකි.
චොකලට් වලට ගෝලීය වශයෙන් පැතිරුණු අති දැවැන්ත වෙළෙදපොළක් සහ ඉහළ මිලක් ඇති නමුත් එහි අමුද්‍රව්‍ය වන කොකෝවා ගැන බොහෝ දෙනකුට ඇත්තේ ඉතාම අල්ප දැනුමකි. මේ චොකලට් තරම් මිහිරි නැති වුව ද කොකෝවා වගාවෙන් සාර්ථකත්වය අත්පත්කර ගත් අප්‍රිකානු රාජ්‍යයක් වන ඝනාවේ කොකෝවා වගාකරුවන්ගේ ජීවිත ගැන මිහිරි කතාවකි.
එක් ප්‍රක්ෂේපණයකට අනුව පසුගිය වසරේ චොකලට් සිල්ලර කර්මාන්තයේ වටිනාකම ඩොලර් බිලියන 107 ක් වූ නමුත් ලෝකයේ දෙවන විශාලතම කොකෝවා නිෂ්පාදකයා වන ඝනාව කොකෝවා අපනයනයෙන් උපයා ඇත්තේ ඩොලර් බිලියන 2ක් පමණ සොච්චමකි !
බොහෝ අප්‍රිකානු රටවලට මෙය හුරුපුරුදු රටාවකි. යටත් විජිත සම්බන්ධතාවයකින් ආර්ථිකය තවමත් හැඩගස්වා ඇති අතර එමඟින් භාණ්ඩ අපනයනය කරනු ලබන්නේ වෙනත් තැනකට ය.
ඝනාවේ ජනාධිපති නනා අකුෆෝ-අඩෝ (Nana Akufo-Addo) පසුගිය වසරේ ස්විට්සර්ලන්තයේ දී ගෝලීය වෙළෙද සමුළුවක් අමතමින් මේ කාරණය දිගටම කරගෙන ගියහොත් “ඝනාවේ ජනතාවට අනාගත සමෘද්ධියක් ඇති කළ නොහැකි” බව දැනුම් දුන්නේය.
මේ වන විට රට කොකෝවා නිෂ්පාදනයෙන් 30% ක් පමණ උපයෝගී කර ගනිමින් ඝනාවේ දේශීය චොකලට් කර්මාන්තය වර්ධනය කිරීමේ සැලසුම් දියත්ව ඇතත් එය තවමත් අභියෝගාත්මකය.
දශක දෙකක පමණ සිට අක්කර 80ක කොකෝවා වගාවකට හිමිකම් කියන සම්ප්‍රදායික ගොවියෙකු වන Nana Aduna II කොකෝවා වගාවේ පවතින දුෂ්කරතා හොඳින් දනී.
වඩා ලාභදායී නිමි භාණ්ඩයක් අපනයනය කිරීමට පෙර ඝනාවේම කොකෝවා සැකසීමේ අවස්ථාව ප්‍රයෝජනයට ගැනීමට උනන්දුවක් දක්වන දේශීය ව්‍යවසායකයින් ගණනාවක් අතර ඔහු ද සිටී. නමුත් මිහිරි දේවල් ගැන කතා කරන විට, “චොකලට් නිෂ්පාදනය කිරීමේ සිහිනය අතහැර නොයාමට මම තීරණය කළා‘‘ යැයි ඔහු පවසයි. ඒ සමග තමන් ඇතුළු ව්‍යවසායකයින් මුහුණ දෙන අභියෝග ගැන ද ඔහු පවසයි.
“චොකලට් සෑදීම සඳහා අවශ්‍ය උපකරණ ඉතා මිල අධිකයි. ඒ වගේම අපට දේශීය සීනි කර්මාන්තයක් සහ දේශීය කිරි කර්මාන්තයක් නැහැ. අප සතුව තිබෙන්නේ චොක්ලට් නිෂ්පාදනයට අවශ්‍ය ප්‍රධාන අමුද්‍රව්‍ය වන කොකෝවා පමණයි”
අනෙක් අතට, චොකලට් සෑදීම සඳහා කිරි සහ සීනි ආනයනය කිරීම අවශ්‍ය වන අතර එමඟින් නිෂ්පාදන පිරිවැය ඉහළ යනු ඇත.
‘‘චොක්ලට් සහ ඒ ආශ්‍රිත රසකැවිලි නිෂ්පාදනය සඳහා ස්ථාවර ශීතකරණයක් අවශ්‍යයි. නමුත් ඒවා මිලදී ගැනීමට තරම් විශාල වත්කමක් අපට නැහැ. එය අප වැනි දේශීය ව්‍යවසායකයින්ට මුහුණ දීමට සිදුවන ප්‍රධාන බාධාවක් ‘‘ ඔහු පවසයි.
තම කොකෝවා අස්වැන්න චොක්ලට් බවට පත් කිරීම දුෂ්කර නිසා ඔහු අලුත් විකල්පයක් සොයා ගෙන ඇත. ඒ සංචාරක ව්‍යාපාරයයි. ඝනාවේ කොකෝවා වල සුවදට වශීවී පැමිණෙන විදේශ සංචාරකයින්ට කොකෝවා නිෂ්පාදන හා සැකසුම් ක්‍රියාවලිය නැරඹීමට අවස්ථාව සලසාදීම මගින් ඔහු සැලකිය යුතු ආදායමක් ලබා ගනී.
Nana Adunaගේ තේ සහ වයින් සාමාන්‍යයෙන් චොක්ලට්වලට සමඟ සම්බන්ධ නොවන නමුත් ඒවා හොඳින් අලෙවි වන බව පවසයි. නනා පවසන පරිදි කොකෝවා ඇට අපනයනයට වඩා මෙම නිෂ්පාදන වලින් ඉතා ඉහළ ආදායමක් උපයා ගත හැකිය.
චොකලට් වලට විශාල වෙළඳපල ආකර්ෂණයක් ලබා ගත හැකි අතර හොඳ ප්‍රතිලාභ ලබා දිය හැකිය. නමුත් මේ මොහොතේ ඔහු පවසන්නේ එය ඵලදායී නොවන බවයි.
ඝනාවේ කොකෝවා සැකසුම් කම්හලක් පිහිටුවීමේ අභිලාෂයන් ඇති තවත් අය සිටින නමුත් මේ වන විට ඔවුන් කොකෝවා ඇට අපනයනයට පියවර ගෙන ඇත. ඔවුන් අතර බ්‍රිතාන්‍ය-ඝනානියානු ගොවිපල හිමිකරු සහ ලන්ඩනයේ වෙසෙන චොකලට් නිෂ්පාදක රෆායෙල් ඩපා ද ඇතුළත් ය.
2016 දී, ඔහුගේ පවුල දශක හයක් තිස්සේ ඝනාවේ වර්ධනය වෙමින් පවතින කොකෝවා සඳහා වටිනාකමක් එක් කිරීමට තීරණය කළේය. ඔහු තම ලන්ඩන් කර්මාන්ත ශාලාවේ පොල් කිරිපිටි සහ ඝනාවේ අත්ලාන්තික් වෙරළ තීරයේ මුහුදු ලුණු වැනි අමුද්‍රව්‍ය අඩංගු චොකලට් නිෂ්පාදනය කරයි.
ඝනාවට නැවත පදිංචියට යන්න
තම වෙළඳ නාමය සඳහා ගෝලීය අභිලාෂයන් ඇති හිටපු සිවිල් සේවකයා පවසන්නේ එක්සත් රාජධානියේ නිෂ්පාදනය ආරම්භ කිරීම වැදගත් වෙළඳපලවල් වලට සමීප බැවින් එය ප්‍රවේශමෙන් සලකා බැලිය යුතු උපාය මාර්ගයක් බවයි.
“එක්සත් රාජධානියේ සහ යුරෝපය සහ උතුරු ඇමරිකාව හරහා අපට අඩිපාරක් ස්ථාපිත කිරීමට හැකි වූ පසු, අපගේ නිෂ්පාදනයේ වැඩි කොටසක් ඝනාවට ගෙන යනු ඇත,” ඩපා මහතා පවසයි.
එසේ වුවද, ඝනාවේ යටිතල පහසුකම් අභියෝග එක්සත් රාජධානියේ වෙළඳසැලක් ආරම්භ කිරීමට ගත් තීරණයට බලපෑම් කළ බව ඔහු පිළිගනී. ඝනාවේ ව්‍යාපාරික පරිසරය පිළිබඳව ඔහු නානා අදුනාට සමාන සැලකිල්ලක් දක්වයි.
ඝනාවේ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල නොගැලපෙන බලශක්ති සැපයුම සහ නිමි භාණ්ඩ වරායට ප්‍රවාහනය කිරීම සඳහා ශීත කළ ලොරි වැනි උපකරණ මිලදී ගැනීමට අවශ්‍ය විශාල ප්‍රාග්ධන වියදම් පිළිබඳව තමා කනස්සල්ලට පත්ව සිටින බව ඔහු පවසයි.
අරමුදල් සඳහා ප්‍රවේශය විශාල ගැටළුවක් වන අතර බැංකු ණය සඳහා ඉහළ පොලී අනුපාතයක් යනු වේගයෙන් ඉදිරියට යන ව්‍යාපාර සඳහා ගැටළුවක් වන අතර මේ වන විට ඔහුට මුදල් ණයට ගැනීමට නොහැකි බව නනා අදුනා පවසයි.
“ඔබට 18-20% හෝ ඊට වැඩි පොලී අනුපාත සේවා සැපයීමට සිදු වූ විට ඔබට ව්‍යාපාරයක් වර්ධනය කළ නොහැක” යනුවෙන් ඔහු පවසයි.
එහෙත් මෙම ව්‍යුහාත්මක ගැටලු විසඳීමට රජය ප්‍රතිඥා දී තිබේ.
‘ආඛ්‍යානය බිඳ දමන්න’
ජනාධිපතිවරයාගේ වචන ප්‍රතිරාවය කරමින් වෙළඳ හා කර්මාන්ත අමාත්‍ය ඇලන් කයිරමෙටන් පවසන්නේ කාර්මිකකරණය රජයේ ප්‍රතිපත්තියේ ප්‍රධාන මූලධර්මයක් බවයි.
“අපේ රටේ වඩාත්ම වැදගත් වෙළඳ භාණ්ඩය වන කොකෝවා… කාර්මිකකරණයේ ප්‍රධාන වැඩපිළිවෙලක ඉලක්කය බවට පත්විය යුතුයි. ඔබ ගෝලීය වශයෙන් බලවත්ම රටවල් දෙස බැලුවහොත් ඒවා වඩාත් කාර්මික ආර්ථිකයන් බව වටහා ගත හැකියි‘ ඔහු පවසයි.
කෙසේ වෙතත් ඝනාව චොකලට් සඳහා ප්‍රසිද්ධ නැත.
Golden Tree සහ ’57 Chocolate වැනි සමහර දේශීය වෙළඳ නාම තිබේ, නමුත් ජනාධිපති අකුෆෝ-අඩෝගේ රජය නිෂ්පාදන ගැටළු මඟහරවා ගැනීම සඳහා තවමත් විශාල වැඩ කොටසක් කළ යුතුව ඇත. ඔහුගේ One District One Factory programme මඟින් කෘෂි ව්‍යාපාර සඳහා යටිතල පහසුකම් සැපයීම මගින් කාර්මිකකරණය ආරම්භ කිරීම අරමුණු කර ගෙන ඇත. කොකෝවා වගා කරන සමහර ප්‍රදේශවල සැකසුම් කම්හල් පිහිටුවීම මෙම වැඩසටහනේ ප්‍රධාන ඉලක්කයකි.
බ්ලූම්බර්ග් වෙබ් අඩවියේ වෙළඳ ප්‍රවීණයෙකු වන එක්ොව් ඩොන්ටෝ පවසන පරිදි පුද්ගලික අංශයට ආහාර සැකසුම් සඳහා ආයෝජනය කිරීම පහසු වී තිබේ. ඝනාවේ නිදහස් කලාපවල පිහිටුවා ඇති සැකසුම් සමාගම්වලට (ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් දිරිගැන්වීම සඳහා නම් කරන ලද ප්‍රදේශවලට) අපනයනය සඳහා විශාල බදු සහන ලබාදී ඇති බව ඔහු කියයි.
“අපේක්ෂාවන් උද්දීපනය වන බවට සංඥා තිබේ,” ඔහු පවසයි.
“මේ සියල්ල ප්‍රශංසනීය අදහස්. [නමුත්] ඒවායින් සමහරක් ක්‍රියාත්මක කිරීමේදී ප්‍රායෝගික ගැටළු ඇත. ප්‍රතිපත්තිමය වශයෙන් අපට කිව හැක්කේ හොඳ පියවර කිහිපයක් ඇති බවයි. නමුත් සම්පූර්ණ බලපෑම තවමත් ආර්ථිකය තුළ පෙන්නුම් කර නොමැත.”
සමහර විට මාර්ගය මුළුමනින්ම පිරිසිදු කළ විට, නානා අදුනා සහ ඩපා මහතා රටේ චොකලට් අපනයන අංශයේ කොටසක් බවට පත්වනු ඇත.
තම පවුලේ අය වැනි කොකෝවා නිෂ්පාදකයින්, බටහිර චොකලට් නිෂ්පාදකයින් සහ වෙළඳ නාම අතර ඉපැයීම්වල අසමතුලිතතාවය අවබෝධ කරගත් පසු මෙය ඔහුගේ අභිලාෂය බව ඩපා මහතා පවසයි.
“මම හිතුවේ අපේ පවුලේ අය එම ආඛ්‍යානය බිඳ දැමීමට පියවර ගත් බවයි … [සහ] මට ඝනාවට ආපසු ගොස් මගේ පවුලට සහ ජාතියේ අභිලාෂයන්ට සේවය කළ හැකි ආකාරය ගැන මම සිහින දකිනවා” ඔහු පවසයි.
පරිවර්තකගේ පසු සටහන – ලංකාව කෘෂිකර්මාන්තය, විශේෂයෙන් වී වගාව වෙනුවෙන් වාර්ෂිකව වැය කරන අති දැවැන්ත රාජ්‍ය වියදම දෙස බලන විට ඔබට සිතෙන්නේ කුමක්ද ? කෘෂිකර්මාන්තය යළි 11 වැනි සියවසට, පැරකුම්බා යුගයට ගෙන යාමට දතකන පිරිස් කෘෂිකාර්මාන්තයේ ගෝලීය ප්‍රවණතා ගැන අවධානයට ගත යුතුය.
Text by bbc
