ඔබේ ආහාර වේලෙහි මිහිරි දේ ඉහළ මට්ටමක තිබීම ඔබේ සෞඛ්‍යයට අහිතකර බව දන්නා නමුත් එය කපා හැරීම ද දුෂ්කර විය හැකිය. පසුගිය දශකය තුළ සීනි පරිභෝජනය (අවම වශයෙන් සංවර්ධිත රටවල) ක්‍රමයෙන් අඩු වෙමින් පවතින බව දැන ගැනීම ඔබව පුදුමයට පත් කළ හැකිය.
පසුගිය දශකය තුළ ‘කෙටෝ – keto වැනි අඩු කාබෝහයිඩ්‍රේට් ආහාරවල ජනප්‍රියත්වය වැඩි වීම, ආහාර සදහා වන අරුචිකම් සහ ජීවන රටාවන් වෙනස් වීම වැනි ඕනෑම හේතුවක් නිසා මෙය සිදු විය හැකිය. සීනි වැඩිපුර ආහාරයට ගැනීමෙන් අපේ සෞඛ්‍යයට ඇති විය හැකි අනතුරු පිළිබඳ වැඩි අවබෝධයක් ලැබීම ද මෙම පහත වැටීමට හේතු වේ.
සීනි ගැනීම අඩු කිරීමෙන් කැලරි ප්‍රමාණය අඩුවීම, බර අඩුකර ගැනීම සහ දන්ත සෞඛ්‍ය වැඩි දියුණු කිරීම ඇතුළු පැහැදිලි සෞඛ්‍ය ප්‍රතිලාභ ඇත. නමුත් මිනිසුන් සමහර විට සීනි අඩුවෙන් ආහාරයට ගැනීමට උත්සාහ කිරීමේදී ඍණාත්මක අතුරු ආබාධ අත්විදීන බව ද වාර්තා වේ.
සාමාන්‍යයෙන් තාවකාලික හිසරදය, තෙහෙට්ටුව හෝ මනෝභාවය වෙනස් වීම වැනි රෝග ලක්ෂණ ඒ අතර වේ. මෙම අතුරු ආබාධ සඳහා හේතුව දැනට සැලකිය යුතු ලෙස වටහාගෙන ඇත. සීනි සහිත ආහාර වලට මොළය ප්‍රතික්‍රියා කරන ආකාරය මෙම රෝග ලක්ෂණ සම්බන්ධ විය හැකිය.
සීනි වැනි කාබෝහයිඩ්‍රේට් ආහාර ආකාර කිහිපයකින් පැමිණේ. ඒවා අතර පලතුරු වල ෆැක්ටෝස් සහ කිරි වල ලැක්ටෝස් වැනි බොහෝ ආහාරවල ස්වභාවිකව ඇතිවිය හැකි සීනි දැක්විය හැකිය. Table sugar මේස සීනි, නැතහොත් සුදු සීනි ‘සුක්‍රෝස් – sucrose‘ ලෙස හැඳින්වේ. ඒවා උක්, සීනි බීට් සහ මේපල් සිරප් වල දක්නට ලැබෙන අතර ග්ලූකෝස් සහ ෆැක්ටෝස් මීපැණි වල ප්‍රධාන සංඝටක වේ.
ආහාර විශාල ප්‍රමාණයක් නිෂ්පාදනය කිරීම සාමාන්‍ය දෙයක් වී ඇති හෙයින්, සුක්‍රෝස් සහ අනෙකුත් සීනි දැන් ආහාර වලට එකතු කර ඒවා වඩාත් රසවත් කිරීමට ඉඩ සලසයි.
වැඩි සීනි ප්‍රමාණයක් අඩංගු ආහාර වල රසය සහ “මුඛ හැඟීම් – mouthfeel වලට වඩා සීනි මොළයේ ගැඹුරු ජීව විද්‍යාත්මක බලපෑමක් ඇති කරයි. මෙම බලපෑම් කෙතරම් වැදගත්ද යත්, ‘‘සිනිවලට ඇබ්බැහි විය හැකිද ?‘‘යන්න පිළිබඳ විවාදයක් නිර්මාණය වී ඇත. (මෙය තවමත් අධ්‍යයනය කරමින් පවතී)
සුදු සීනි හෝ සුක්‍රෝස් යනු ග්ලූකෝස් අණුවක් සහ ෆැක්ටෝස් අණුවක් එකට එකතු වූ ඩයිසැකරයිඩයකි
සුක්‍රෝස් මුඛය තුළ මිහිරි රස ප්‍රතිග්‍රාහක සක්‍රීය කරන අතර එමඟින් මොළයේ ඩොපමයින් (dopamine) නම් රසායනිකය මුදා හැරීමට හේතු වේ. ඩොපමයින් යනු ස්නායු සම්ප්‍රේෂයකි. එයින් අදහස් කරන්නේ එය මොළයේ ස්නායු අතර පණිවිඩ හුවමාරු කරන රසායනික ද්‍රව්‍යයක් බවයි. අපි විපාක දෙන උත්තේජනයට නිරාවරණය වූ විට මොළය ප්‍රතිචාර දක්වන්නේ ඩොපමයින් මුදා හැරීමෙනි. එම නිසා එය බොහෝ විට “විපාක” රසායනිකය (reward” chemical) ලෙස හැඳින්වේ.
ඩොපමයින් වල විපාකදායක බලපෑම් බොහෝ දුරට විනෝදය හා විපාක වලට සම්බන්ධ මොළයේ කොටසෙහි දක්නට ලැබේ. එය ත්‍යාගය අපගේ හැසිරීම පාලනය කරයි. එයින් අදහස් කරන්නේ ඩොපමයින් මුදා හැරීමට හේතු වන හැසිරීම් නැවත කිරීමට අප පෙලඹෙන බවයි. ‘කුණු ආහාර -junk food වැනි ආහාර සෙවීමට ඩොපමයින් අපව පොළඹවයි .
සතුන්ගේ සහ මිනිසුන්ගේ අත්හදා බැලීම් වලින් පෙන්නුම් කර ඇත්තේ සීනි මෙම විපාක මාර්ග ගැඹුරු ලෙස සක්‍රීය කරන බවයි. දැඩි මිහිරියාව (Intense sweetness) කොකේන් පවා ඉක්මවා යන අතර එයින් අභ්‍යන්තර බලපෑම් ඇති කරයි. මීයන් යොදා ගෙන සිදුකළ අධ්‍යයනයන්හි පෙන්වා ඇති පරිදි ආහාරයට ගෙන රස බැලූවත් රුධිරයට එන්නත් කළත් මොළයේ මෙම විපාක මාර්ග සක්‍රීය කිරීමට සීනි සමත් වන බවයි. මෙයින් අදහස් කරන්නේ එහි බලපෑම මිහිරි රසයෙන් ස්වායත්ත වන බවයි.
සීනි වලට අපට බලවත් බලපෑමක් ඇති කළ හැකි බව පැහැදිලිය. ඒ නිසා අපි සීනි අඩුවෙන් ආහාරයට ගත් විට හෝ එය සම්පූර්ණයෙන්ම අපේ ආහාර වේලෙන් ඉවත් කළ විට ඍණාත්මක බලපෑම් ඇති වීම පුදුමයක් නොවේ. හිසරදය, තෙහෙට්ටුව සහ කරකැවිල්ල සමඟ මානසික අවපීඩනය, කාංසාව, මොළයේ පීඩනය සහ තෘෂ්ණාව ඇතුළුව මානසික හා ශාරීරික රෝග ලක්ෂණ වාර්තා වී ඇත්තේ මෙම මුල් “සීනි ඉවත් කිරීමේ” අවධියේදී ය. මෙයින් අදහස් කරන්නේ සීනි අතහැරීම මානසිකව මෙන්ම ශාරීරිකවද අප්‍රසන්න බවක් දැනිය හැකි බවයි.
අප ගන්නා බොහෝ ආහාර වල සීනි භාවිතා කරන නමුත් එක්සත් ජනපදය හා යුරෝපය තුළ සීනි පරිභෝජනය අඩු වෙමින් පවතී
මෙම රෝග ලක්ෂණ සඳහා පදනම පුළුල් ලෙස අධ්‍යයනය කර නොමැති නමුත් ඒවා මොළයේ විපාක මාර්ග සමඟ සම්බන්ධ වී තිබීමට ඉඩ ඇත. “සීනි වලට ඇබ්බැහි වීම” යන අදහස මතභේදයට තුඩු දී ඇති නමුත් මීයන් තුළ ඇති සාක්ෂි වලින් පෙන්නුම් කෙරෙන්නේ වෙනත් ඇබ්බැහි කරන ද්‍රව්‍ය මෙන්ම සීනි වලින් බැහැර වීම අතිෂය දුෂ්කර බවයි.
නමුත් සීනිවලට පවතින ඇබ්බැහිවීම හා සිදුකර ඇති පර්යේෂණ වලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් සතුන් හා සම්බන්ධ වන බැවින් මිනිසුන්ට එය එසේම දැයි දැනට පැවසීම දුෂ්කර ය.
පරිණාමය හේතුවෙන් මිනිස් මොළයේ විපාක මාර්ග නොවෙනස්ව පවතින අතර බොහෝ ජීවීන්ගේ මොළයේ සමාන විපාක ඇත. මෙයින් අදහස් කරන්නේ සතුන්ගේ සීනි ඉවත් කිරීමේ ජෛව විද්‍යාත්මක බලපෑම් මිනිසුන් තුළ යම් ප්‍රමාණයකට සිදු වීමට ඉඩ ඇති බවයි.
ආහාරයෙන් සීනි ඉවත් කිරීමත් සමඟ මොළයේ ඩොපමයින් වල බලපෑම වේගයෙන් අඩු වීම මොළයේ බොහෝ මාර්ග වල සාමාන්‍ය ක්‍රියාකාරිත්වයට බාධා ඇති කරයි.
ආහාර සීනි ඉවත් කරන හෝ අඩු කරන මිනිසුන් තුළ වාර්තා වන රෝග ලක්ෂණ පිටුපස මොළයේ රසායනික සමතුලිතතාවයේ වෙනසක් නිසැකවම පවතී. එය විපාකයට සම්බන්ධ වීම මෙන්ම ඩොපමයින් හෝමෝන පාලනය, ඔක්කාරය හා වමනය සහ කාංසාව ද නියාමනය කරයි. ආහාරයෙන් සීනි ඉවත් කිරීමත් සමඟම මොළයේ ඩොපමයින් වල බලපෑම වේගයෙන් අඩුවීම විවිධ මොළ මාර්ග වල සාමාන්‍ය ක්‍රියාකාරිත්වයට බාධා කිරීමට ඉඩ ඇත.
මිනිසුන් තුළ සීනි ඉවත් කිරීම පිළිබඳ පර්යේෂණ සීමිත වුවද, අධික බර සහ තරබාරු නව යොවුන් වියේ දරුවන්ගේ ආහාර වේලෙන් සීනි ඉවත් කිරීමෙන් පසු ඉවත් වීමේ රෝල ලක්ෂණ සහ සීනි සදහා ඇති ආශාව වැඩිවීම පිළිබඳ එක් අධ්‍යයනයකින් සාක්ෂි සපයා ඇත.
ඕනෑම ආහාර වෙනසක් සමඟ මෙන් එයට ඇලී සිටීම ප්‍රධාන දෙයකි. ඔබට දිගු කාලීනව ආහාර වේලෙන් සීනි අඩු කර ගැනීමට අවශ්‍ය නම්, මුල් සති කිහිපය තුළදී සාර්ථකව ගත කළ හැකි වීම ඉතා වැදගත් වේ. කෙසේ වෙතත්, සීනි “නරක” නොවන බව පිළිගැනීම වැදගත්ය. (නමුත් සෞඛ්‍ය සම්පන්න ආහාර වේලක් සහ ව්‍යායාම සමඟ එය මධ්‍යස්ථව ආහාරයට ගත යුතුය)
මෙම ලිපියේ සම්පාදක ජේම්ස් බ්‍රවුන් එක්සත් රාජධානියේ බර්මින්හැම් හි ඇස්ටන් විශ්ව විද්‍යාලයේ ජීව විද්‍යාව සහ ජෛව වෛද්‍ය විද්‍යාව පිළිබඳ මහාචාර්යවරයෙකි.
බී.බී.සී වාර්තාවක් ඇසුරින් කළ දළ පරිිවර්තනයකි – සැකසුම – තීක්ෂණ වෙළෙන්එගොඩ
