ව්‍යවසායකත්වය වැඩි වැඩියෙන් අවධානයට ලක්වන යුගයක ජාතික ව්‍යවසාය සංවර්ධන අධිකාරියේ (National Enterprise Development Authority – NEDA) අධ්‍යක්ෂ ධනුක ලියනගමගේ මහතා සමඟ සම්මුඛ සාකච්ඡාවක් පැවැත්වීමට අපට අවස්ථාව ලැබුණි. ආයෝජන සහ මූල්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ වසර 18කට වැඩි පළපුරුද්දක් ඇති ධනුක ලියනගමගේ මහතා රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික යන අංශ දෙකෙහිම ප්‍රධාන කළමනාකරණ තනතුරු දරා ඇත. ඔහු මීට පෙර Alerics Dairy Products Ltd හි කළමනාකාර අධ්‍යක්ෂ සහ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරී ලෙස සේවය කළ අතර වර්තමානයේ ප්‍රමුඛ පෙළේ රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල කිහිපයක බාහිර කථිකාචාර්යවරයෙකු ලෙස ද සේවය කරයි. NEDA හි අධ්‍යක්ෂවරයා ලෙස, ඔහු ශ්‍රී ලංකාවේ ව්‍යවසායකත්වය ප්‍රවර්ධනය කිරීමට සහ කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණ ව්‍යාපාර සඳහා සහාය වීමට කැපවී සිටී.
ජාතික ව්‍යවසාය සංවර්ධන අධිකාරියේ (National Enterprise Development Authority – NEDA) කාර්යභාරය සහ වගකීම්
NEDA 2006 අංක 17 දරන ව්‍යවසාය සංවර්ධන පනත යටතේ ස්ථාපිත කර ඇත. දැනටමත් ව්‍යාපාර හිමිකරගෙන පවත්වාගෙන යන ව්‍යවසායකයින් සහ අභිලාෂකාමී ව්‍යවසායකයින් (අනාගතයේදී තමන්ගේම ව්‍යාපාර ආරම්භ කිරීමට සැලසුම් කරන පුද්ගලයින්) යන දෙපිරිසටම සහාය වීම සඳහා ජාතික ව්‍යවසාය සංවර්ධන අධිකාරිය කැපවී ඇත. එසේම විවිධ මුලපිරීම් හරහා ව්‍යාපාර සංවර්ධනයට පහසුකම් සපයන අතරම පුද්ගලයින් අතර ව්‍යවසායකත්ව මානසිකත්වයක් වර්ධනය කිරීම ද ජාතික ව්‍යවසාය සංවර්ධන අධිකාරියේ මූලික ඉලක්කයකි. ව්‍යවසායකයින් සඳහා තාක්ෂණික සහාය ලබා දීම, වෙළඳපොළ ප්‍රවේශ සහාය සහ ණය සහ ප්‍රාග්ධන පහසුකම් වැනි මූල්‍ය අවස්ථා සක්‍රීය කිරීම NEDA අවධානය යොමු කරන ප්‍රධාන ක්ෂේත්‍ර අතර වේ. NEDA හි දැක්ව වන්නේ ජාතියේ, ආර්ථික, දේශපාලන හා සමාජයීය අභිලාෂයන් සඳහා දායක වන ගතික, තිරසාර සහ තරඟකාරී ව්‍යවසාය අංශයක් නිර්මාණය කිරීමය. ‘ශ්‍රී ලංකාවේ ජාතික ආර්ථිකයේ අත්‍යවශ්‍ය අංගයක් ලෙස ව්‍යවසායන්හි සංවර්ධනය, වර්ධනය සහ තරඟකාරීත්වය සඳහා පහසුකම් සැලසීම සහ ක්‍රියාකාරීව සහාය වීම‘NEDA හි මෙහෙවර වේ.
NEDA හි වත්මන් මුලපිරීම් සහ ව්‍යාපෘති
සාම්ප්‍රදායිකව, අධ්‍යාපන ක්‍රමය සහ සමාජ අපේක්ෂාවන් සිසුන් ව්‍යවසායකත්වයට වඩා රැකියා සඳහා යොමු කර ඇත. කෙසේ වෙතත්, විශ්ව විද්‍යාල උපාධිධාරීන් සහ කුසලතා ඇති වෘත්තිකයන් සඳහා ප්‍රමාණවත් රැකියා අවස්ථා ලබා දීමේදී රජය අභියෝගවලට මුහුණ දෙන බැවින්, ශක්‍ය වෘත්තීය මාර්ගයක් ලෙස ව්‍යවසායකත්වය ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ අවශ්‍යතාවය වැඩි වෙමින් පවතී. NEDA මෙම පරිවර්තනයේ ඉදිරියෙන්ම සිටින අතර, අනෙක් අතට රැකියා අවස්ථා උත්පාදනය කරන ව්‍යවසායකයින් නිර්මාණය කිරීමේ වැදගත්කම අවධාරණය කරයි.
Brain into Business: විශ්වවිද්‍යාල සිසුන් සහ උපාධිධාරීන් සාම්ප්‍රදායික රැකියා සොයනවාට වඩා ව්‍යවසායකත්වයට සංක්‍රමණය වීමට දිරිගැන්වීම සඳහා නිර්මාණය කර ඇති වැඩසටහනකි. ඔවුන්ගේ දැනුම සහ කුසලතා උපයෝගී කර ගැනීමෙන්, උසස් අධ්‍යාපනය ලබන මෙම තරුණ පුද්ගලයින්ට ව්‍යාපාරයක් සාර්ථකව ස්ථාපිත කිරීමට සහ පවත්වාගෙන යාමට 20%ක වැඩි අවස්ථාවක් තිබේ. ඔවුන්ගේ බුද්ධිය සහ නව්‍ය චින්තනය උපයෝගී කර ගැනීමෙන්, ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථික වර්ධනය සහ රැකියා නිර්මාණය මෙහෙයවන නව පරම්පරාවේ ව්‍යවසායකයින් ගොඩනැගීම NEDA අරමුණු කරයි. තව ද, MSL Logo සහ වෙළඳ ප්‍රදර්ශන වැනි ව්‍යවසායකත්වයට සහාය වන උපායමාර්ගික වැඩසටහන් ගණනාවකට NEDA ක්‍රියාකාරීව සම්බන්ධ වේ. මෙම මුලපිරීම් දේශීය ව්‍යාපාරවලට සන්නාම සහාය සහ වෙළඳපොළ නිරාවරණය ලබා දීමෙන් ඔවුන් ශක්තිමත් කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරයි. B500 යනු ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථිකයට සැලකිය යුතු දායකත්වයක් ලබා දීම සඳහා ඉහළ විභවයක් ඇති ව්‍යාපාර 500ක් සංවර්ධනය කිරීම සහ පරිමාණය කිරීම අරමුණු කරගත් ව්‍යාපෘතියකි.
ව්‍යවසාය අංශය සඳහා ප්‍රතිපත්ති යෝජනා
NEDA දැන් සහයෝගී පරිසර පද්ධතියක් නිර්මාණය කිරීමෙන් “ව්‍යවසායක උන්මාදයක් / entrepreneurial frenzy” පෝෂණය කිරීමට කටයුතු කරමින් සිටී. ශ්‍රී ලංකාවේ එවැනි පරිසර පද්ධතියක් තරමක් අඩු වී ඇති අතර, එහි සංවර්ධනය තිරසාර ව්‍යවසායක වර්ධනය සඳහා අත්‍යවශ්‍ය වේ. හොඳින් සමතුලිත වනාන්තර පරිසරයක ගස් වැවෙනවා සේම, ව්‍යවසායකයින්ට සමෘද්ධිමත් වීමට පෝෂණ පරිසරයක් අවශ්‍ය වේ. මෙයට ප්‍රතිපත්ති තීරණ සහ උපායමාර්ගික සැලසුම්කරණය ඇතුළත් වන අතර, NEDA තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් ඉටු කරන ක්ෂේත්‍රයකි.
ශ්‍රී ලංකාව ව්‍යවසායක ජාතියක් / Sri Lanka into an entrepreneurial nation බවට පරිවර්තනය කිරීම සඳහා රජය අභිලාෂකාමී ඉලක්කයක් තබා ඇත. වර්තමානයේ, වැඩ කරන ජනගහනයෙන් 3%ක් පමණක් ව්‍යවසායකයින් වන අතර, එය බංග්ලාදේශය (7%) සහ ඉන්දියාව (11.6%) වැනි අසල්වැසි රටවලට සාපේක්ෂව සැලකිය යුතු ලෙස අඩු අගයකි. සංවර්ධිත රටක තත්ත්වය ලබා ගැනීම සඳහා, ශ්‍රී ලංකාව ඉදිරි වසර 3-5 තුළ මෙම අගය අවම වශයෙන් 10% දක්වා වැඩි කළ යුතුය. මෙම අභියෝගයට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, මෙම පරිවර්තනයට සහාය වීම සඳහා ප්‍රතිපත්ති මුලපිරීම් මෙහෙයවීම රජය NEDA වෙත පවරා ඇත. උදාහරණයක් ලෙස, 2025 ජාතික අයවැයට පෙර ව්‍යවසායක පරිසරයන් ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා NEDA වැදගත් ප්‍රතිපත්ති යෝජනා දෙකක් ඉදිරිපත් කර ඇත. NEDA හි වැදගත්ම රාජකාරිවලින් එකක් වන්නේ මෙම නීති සංවර්ධනය කිරීමයි, එමඟින් ව්‍යාපාර හිමියන්ට ඔවුන්ට දියුණු වීමට අවශ්‍ය සහාය, මෙවලම් සහ අවස්ථා ලැබෙන බව සහතික කෙරේ.
ව්‍යාපාර ප්‍රාග්ධන සංකල්පය / Venture Capital Concept
NEDA විසින් රජයට ඉදිරිපත් කරන ලද යෝජනා දෙකෙන් එකක් වන්නේ විකල්ප අරමුදල් යාන්ත්‍රණයක් ලෙස ‘ව්‍යාපාර ප්‍රාග්ධන සංකල්පය‘ / Venture Capital Concept හඳුන්වා දීමයි. ණය පහසුකම් ව්‍යවසායකයින් සඳහා අත්‍යවශ්‍ය බව පුළුල් ලෙස සාකච්ඡා කර ඇති අතර, ණය මත පමණක් යැපීම ආපසු ගෙවීමේ බැඳීම් සහ පොලී අනුපාත හේතුවෙන් මූල්‍යමය බරක් ඇති කළ හැකිය. Venture Capital Concept ව්‍යවසායකයින්ට කොටස් ප්‍රාග්ධනය හරහා අරමුදල් ලබා ගැනීමට ඉඩ දීමෙන් විකල්ප මාර්ගයක් සපයයි. ණය ගැනීම වෙනුවට, ව්‍යවසායකයින්ට තම සමාගමේ කොටස් සඳහා අනාගත ආයෝජකයින්ගෙන් ආයෝජන ලබා ගත හැකිය. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ ව්‍යවසායකයින් ආයෝජකයින් ගෙන ඒමේදී තම ව්‍යාපාරවල පාලනය අහිමි වේ යැයි බිය වේ. මෙම කනස්සල්ලට විසඳුම් සෙවීම සඳහා, NEDA විසින් පොරොන්දු වූ ව්‍යවසායකයින්ට ආයෝජකයින් හඳුන්වා දීමට පහසුකම් සපයන, රජය විසින් මෙහෙයවනු ලබන ව්‍යාපාර ප්‍රාග්ධන මුලපිරීමක් යෝජනා කර ඇත. රජයේ මැදිහත්වීමත් සමඟ, ආයෝජකයින් අවසානයේ ව්‍යාපාරයෙන් ඉවත් වන බවට ව්‍යවසායකයින්ට සහතික විය හැකි අතර, එමඟින් ආරම්භක ප්‍රාග්ධන මුදල් සම්භාරයෙන් ප්‍රතිලාභ ලබන අතර දිගු කාලීනව හිමිකාරිත්වය රඳවා ගැනීමට ඔවුන්ට ඉඩ සලසයි. මෙම ප්‍රවේශය ව්‍යවසායකයින්ට සහ ආයෝජකයින්ට ජයග්‍රාහී තත්වයක් සහතික කරයි, වඩාත් ගතික සහ සහාය දක්වන ව්‍යාපාර පරිසර පද්ධතියක් බිහි කරයි.
ව්‍යවසායකත්වය නංවාලීම සඳහා රාජ්‍ය බැංකු පද්ධතියෙන් නව මූල්‍ය අවස්ථා
සාම්ප්‍රදායිකව, බැංකුකරණය ශුද්ධ ප්‍රාග්ධනය සහ ණය වැනි ප්‍රධාන සංරචක දෙකක් වටා භ්‍රමණය වේ. බැංකු ලාභදායිතාවයට ප්‍රමුඛත්වය දෙන අතර, තිරසාර ආර්ථිකයක් ව්‍යාපාරවල සාර්ථකත්වය මත රඳා පවතී. එබැවින්, මෑත වසරවලදී, ව්‍යවසායකත්වය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා බැංකු අඩු පොලී ප්‍රතිපාදන සහ විශේෂිත ණය යෝජනා ක්‍රම ඉදිරිපත් කර ඇත. ජාතික ව්‍යවසාය සංවර්ධන අධිකාරිය (NEDA) වැනි ආයතන සමඟ සහයෝගයෙන් රජය මූල්‍ය ආධාර වැඩසටහන් කිහිපයක් හඳුන්වා දී ඇත. මීට අමතරව, ආසියානු සංවර්ධන බැංකුව සහ ලෝක බැංකුව ඇතුළු ජාත්‍යන්තර සංවිධාන, කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණ ව්‍යාපාර අංශය කෙරෙහි අවධානය යොමු කළ ණය යෝජනා ක්‍රම ක්‍රියාත්මක කර ඇති අතර, දීර්ඝ ආපසු ගෙවීමේ කාල සීමාවන් සමඟ තරඟකාරී පොලී අනුපාත යටතේ මූල්‍ය සහාය ලබා දෙයි.
ව්‍යවසායක පරිසර පද්ධතිය දැන් ක්‍රමයෙන් ශක්තිමත් වෙමින් පවතී, නමුත් ව්‍යාපාර හිමිකරුවන් ද ණය ආපසු ගෙවීම් සහතික කිරීමේ වගකීම දැරිය යුතුය. ණය අනුමත කිරීමට බැංකු දක්වන අකමැත්තට හේතුව මෙම ණය තැන්පත්කරුවන්ගේ අරමුදල්වලින් ලැබෙන බැවිනි. අවදානම සමතුලිත කිරීම සහ වගකිවයුතු ණය දීම දිරිමත් කිරීම සඳහා, බැංකු කළමනාකරණය කළ හැකි පොලී අනුපාත සහිත විවිධ ව්‍යුහගත ණය යෝජනා ක්‍රම හඳුන්වා දී ඇත. තව ද, දිගුකාලීන ආර්ථික ප්‍රගතිය සඳහා එහි කැපවීම ශක්තිමත් කරමින් ‘සංවර්ධන බැංකු‘ සංකල්පය පුනර්ජීවනය කිරීමේ අභිප්‍රාය රජය නිවේදනය කර ඇත. මෙම මුලපිරීම අරමුණු කරන්නේ ව්‍යාපාර අංශය තුළ තිරසාර වර්ධනයක් සහ සංවර්ධනයක් සහතික කරමින් අභිලාෂකාමී ව්‍යවසායකයින්ට වඩාත් ප්‍රවේශ විය හැකි මූල්‍ය සම්පත් සැපයීමයි.
ව්‍යවසායකත්ව සංවර්ධනයේ දී පුර්ව ලියාපදිංචි තක්සේරු මධ්‍යස්ථානවල කාර්යභාරය
බොහෝ විට, ආරම්භක අවධියේදී ව්‍යවසායකයින් ප්‍රාග්ධනය නොමැතිකම, අවශ්‍ය යන්ත්‍රෝපකරණ සඳහා ප්‍රවේශය සහ වාණිජ අවකාශයන්හි අධික පිරිවැය වැනි අභියෝගවලට මුහුණ දෙයි. නිදසුනක් වශයෙන්, කොළඹ නගරයේ ව්‍යාපාරික අවකාශයක් වෙළඳපළ මිල ගණන් යටතේ කුලියට ගැනීම ආරම්භකයින් සඳහා අධික ලෙස මිල අධික විය හැකිය. මෙයට මුහුණ දීම සඳහා, නව ව්‍යාපාර සඳහා දැරිය හැකි අවස්ථා ලබා දීම සඳහා ඉන්කියුබේෂන් මධ්‍යස්ථාන / incubation centers ස්ථාපිත කර ඇත. මෙම මධ්‍යස්ථාන රාජ්‍ය-පෞද්ගලික හවුල්කාරිත්ව (Public-Private Partnership – PPP) ආකෘතියක් මත ක්‍රියාත්මක වන අතර, එහිදී රජය ව්‍යාපාර වර්ධනයට පහසුකම් සැලසීම සඳහා පෞද්ගලික සංවිධාන සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කරයි. අත්‍යවශ්‍ය යන්ත්‍රෝපකරණ ඇතුළු බෙදාගත් සම්පත් සාධාරණ කුලී අනුපාත යටතේ ව්‍යවසායකයින්ට ප්‍රවේශ විය හැකිය. මෙය මිල අධික උපකරණ මිලදී ගැනීමේ ක්ෂණික මූල්‍ය බරකින් තොරව නිෂ්පාදන නිෂ්පාදනය කිරීමට සහ විකිණීමට ඔවුන්ට හැකියාව ලබා දෙයි.
ඉන්කියුබේෂන් කාලය සාමාන්‍යයෙන් වසර එක සිට දෙක දක්වා පැවතිය හැකි අතර, එමඟින් ව්‍යාපාර ස්වාධීන මෙහෙයුම් වෙත මාරු වීමට පෙර ස්ථාපිත වීමට ඉඩ සලසයි. ව්‍යාපාරයක් තමන්ගේම උපකරණ සහ යටිතල පහසුකම් දැරිය හැකි අවධියකට ළඟා වූ පසු, ඔවුන්ට ඉන්කියුබේෂන් මධ්‍යස්ථානයෙන් පිටවී ස්වාධීනව ඔවුන්ගේ වර්ධනය දිගටම කරගෙන යා හැකිය.
ව්‍යවසායකයින්ට තවදුරටත් සහාය දැක්වීමේ උත්සාහයක් ලෙස, තරඟකාරී ව්‍යාපාරික පරිසරයක් තුළ සාර්ථක වීමට අවශ්‍ය පහසුකම් සහ සම්පත් සඳහා ආරම්භකයින්ට ප්‍රවේශය ඇති බව සහතික කරමින් අභ්‍යවකාශ ඉන්කියුබේෂන් මධ්‍යස්ථාන සංවර්ධනය කිරීම සඳහා NEDA රජය සමඟ කටයුතු කරයි.
(incubation centers / ඉන්කියුබේෂන් මධ්‍යස්ථාන යනු නව ව්‍යාපාර සහ ව්‍යවසායකයින්ට සහාය වීම සහ පෝෂණය කිරීම සඳහා නිර්මාණය කර ඇති අවකාශයන්, සම්පත්, උපදේශකත්වය සහ අදහස් ශක්‍ය ව්‍යාපාර බවට පරිවර්තනය කිරීමට උපකාරී වන සහයෝගී පරිසරයක් සපයන මධ්‍යස්ථානයකි).
සටහන – වරුණි ජයතුංග, විමර්ශක – HARTI – DevPro කාන්තා ව්‍යවසායකයින් සංවර්ධන ව්‍යාපෘතිය
