ඩිමෙන්ශියා අවදානමේ සිටින පුද්ගලයින්ට සුභාරංචියක්

පර්යේෂකයන් ‘විශාල ලෙස’ තත්ත්වය වර්ධනය වීමේ අවදානම අවම කිරීම සඳහා කරුණු 14ක් නම් කරයි

2050 වන විට ගෝලීය වශයෙන් ඩිමෙන්ශියාවෙන් (dementia) පෙළෙන පුද්ගලයින්ගේ සංඛ්‍යාව මිලියන 153 දක්වා තුන් ගුණයකින් වර්ධනය වනු ඇතැයි පුරෝකථනය කර ඇත.  මෙම සොයාගැනීම් එක්සත් ජනපදයේ ඇල්සයිමර් සංගමයේ ජාත්‍යන්තර සමුළුවේදී ඉදිරිපත් කරන ලදී.

පර්යේෂකයන් අනතුරු අඟවමින් පෙන්වා දෙන්නේ මෙම තත්ත්වය සෞඛ්‍ය හා සමාජ සත්කාර පද්ධති සඳහා ශීඝ්‍රයෙන් වර්ධනය වන තර්ජනයක් බවයි. ඩිමෙන්ශියාවට සම්බන්ධ ගෝලීය සෞඛ්‍ය සහ සමාජ සත්කාර වියදම් වසරකට ඩොලර් බිලියනයක් ඉක්මවන බව පර්යේෂණයෙන් පෙන්නුම් කරයි.

කෙසේ වෙතත්, Lancet ජර්නලය විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද කම්පන සහගත මෙම වාර්තාවට අනුව ලෝකයේ ප්‍රමුඛ පෙළේ ඩිමෙන්ශියා විශේෂඥයින් 27 දෙනෙකු නිගමනය කර ඇත්තේ කලින් සිතුවාට වඩා බොහෝ අවස්ථා වළක්වා ගත හැකි හෝ ප්‍රමාද කළ හැකි බවයි.

වෙනස් කළ හැකි අවදානම් සාධක 14ට ආමන්ත්‍රණය කිරීම මගින් (ළමා වියේ පටන් සහ ජීවිත කාලය පුරාවටම) මිනිසුන් දිගු කලක් ජීවත් වුවද, ඩිමෙන්ශියා රෝගීන්ගෙන් 45%ක් වළක්වා ගැනීමට හෝ ප්‍රමාද කිරීමට හැකි බව ඩිමෙන්ශියාව පිළිබඳ Lancet කොමිසම පවසයි.

පර්යේෂණයේ ප්‍රධාන කතුවරයා වන මහාචාර්ය ගිල් ලිවින්ග්ස්ටන් (Prof Gill Livingston) පැවසුවේ, ‘’ඩිමෙන්ශියා අවදානම අවම කිරීම සඳහා මිලියන සංඛ්‍යාත මිනිසුන්ට කළ හැකි සහ කළ යුතු තවත් බොහෝ දේ ඇති බව වඩ වඩාත් පැහැදිලි බවයි’’.

ෆිලඩෙල්ෆියා හි පැවති සම්මන්ත්‍රණයේදී අදහස් දක්වමින් මහාචාර්ය ලිවින්ග්ස්ටන් මෙසේ පැවසීය, “ලොව පුරා සිටින බොහෝ අය ඩිමෙන්ශියාව නොවැළැක්විය හැකි යැයි විශ්වාස කරනවා. නමුත් එය එසේ නොවේ. අපගේ වාර්තාව නිගමනය කරන්නේ ඔබට ඩිමෙන්ශියාව වර්ධනය නොකිරීමේ හෝ එහි ආරම්භය පසුපසට තල්ලු කිරීමේ අවස්ථාවන් විශාල ලෙස වැඩි කළ හැකි බවයි. අවදානමට වැඩි කාලයක් නිරාවරණය වීම වැඩි බලපෑමක් ඇති කරන බවට දැන් අපට ප්‍රබල සාක්ෂි තිබෙන අතර එය ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමට කිසි විටෙකත් ඉක්මන් හෝ ප්‍රමාද නොවන බව අවධාරණය කිරීම වැදගත්”

ලිවින්ග්ස්ටන් වැඩි දුරටත් පැවසුවේ, ජීවිතයේ සෑම අදියරකදී ම, (ළමයින්ගේ සිට වැඩිහිටියන් දක්වා, කිසිම ප්‍රතිකාරයක් නොමැතිව) රෝගය වර්ධනය වීමේ අවදානම අවම කිරීමට හෝ අවම වශයෙන් ජීවිතයේ පසුකාලීනව එය වළක්වා ගැනීමට පියවර ගත හැකි බවයි.

දැනට පවතින නවතම සාක්ෂි මත පදනම්ව, වාර්තාව ඩිමෙන්ශියා රෝගීන්ගෙන් 9%ක් හා සම්බන්ධ අවදානම් සාධක දෙකක් එකතු කරයි. රෝගීන්ගෙන් 7%ක් පමණ වයස අවුරුදු 40 සිට (මැදිවියේ දී) අධික අඩු ඝනත්ව ලිපොප්‍රෝටීන් (High Low-Density Lipoprotein) හෝ “නරක” කොලෙස්ටරෝල් සමඟ සම්බන්ධ වී ඇති අතර, සිදුවීම්වලින් 2%ක් පසුකාලීන ජීවිතයේ ප්‍රතිකාර නොකළ පෙනීම නැතිවීම සඳහා හේතු වේ. (vision loss in later life)

(අඩු ඝනත්ව ලිපොප්‍රෝටීන් (Low-Density Lipoprotein – LDL) ඉහළ මට්ටම් අවසානයේ ඔබේ රුධිර නාලවල බිත්ති තුළ ගොඩනඟා ගමන් මාර්ග පටු විය හැකිය. සමහර විට රුධිර කැටියක් සෑදී පටු අවකාශයේ සිරවී හෘදයාබාධයක් හෝ ආඝාතයක් ඇති විය හැකිය. LDL කොලෙස්ටරෝල් බොහෝ විට “නරක” කොලෙස්ටරෝල් / bad cholesterol ලෙස හඳුන්වන්නේ එබැවිනි)

මෙම නව අවදානම් සාධක 2020 දී ලැන්සෙට් කොමිසම විසින් හඳුනාගෙන ඇති අවදානම් සාධක 12ට අමතරව, (ලිවින්ග්ස්ටන්ට අනුව) ඩිමෙන්ශියා රෝගීන්ගෙන් 36%කට පමණ ආරෝපණය කළ හැකිය. ඒවා නම්,

• අඩු අධ්‍යාපනය,
• ශ්‍රවණාබාධ,
• අධි රුධිර පීඩනය,
• දුම්පානය,
• තරබාරුකම,
• මානසික අවපීඩනය,
• කායික අකර්මන්‍යතාවය,
• දියවැඩියාව,
• අධික මත්පැන් පානය,
• කම්පන සහගත මොළයේ තුවාල,
• වායු දූෂණය
• සමාජ හුදකලාව.

විශේෂඥයන් පැවසුවේ, “ඩිමෙන්ශියාව වැළැක්වීමේ හැකියාව ඉහළ මට්ටමක පවතින අතර (සමස්තයක් වශයෙන්) මෙම අවදානම් සාධක 14 ඉවත් කිරීමෙන් ඩිමෙන්ශියාවෙන් අඩකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් න්‍යායාත්මකව වළක්වා ගත හැකියි. මෙම සොයාගැනීම් බලාපොරොත්තුවක් ලබා දෙනවා”

මහාචාර්ය ලිවින්ග්ස්ටන් පැවසුවේ, ඩිමෙන්ශියා අවදානම අඩු කිරීම වසර ගණනාවක් සෞඛ්‍ය සම්පන්න ජීවිතයක් ගත කිරීමට ඇති අවස්ථාව වැඩි කරනවා පමණක් නොව, ඩිමෙන්ශියාව වර්ධනය වූ පුද්ගලයින් අසනීප තත්ත්වයෙන් ගත කරන කාලය අඩු කරන බව පෙන්නුම් කරන නව සාක්ෂි ද ඇති බවයි.

“නිත්‍ය ව්‍යායාම, දුම්පානය නොකිරීම, මධ්‍ය කාලීන ජීවිතයේ සංජානන ක්‍රියාකාරකම් ඇතුළත් වන සෞඛ්‍ය සම්පන්න ජීවන රටාවන් (බාහිර විධිමත් අධ්‍යාපනය ඇතුළුව) සහ අතිරික්ත මත්පැන් වළක්වා ගැනීමෙන් ඩිමෙන්ශියා අවදානම අඩු කිරීමට පමණක් නොව, ඩිමෙන්ශියා ආරම්භය පසුපසට තල්ලු කළ හැකියි” මහාචාර්ය ලිවින්ග්ස්ටන් පැවසුවේය.

මෙයින් අදහස් කරන්නේ, ඩිමෙන්ශියාව වර්ධනය වූ අය එය සමඟ කෙටි කාලයක් ජීවත් වූ බවයි. ලිවිංස්ටන් මෙසේ පැවසුවේය, “මෙය පුද්ගලයන්ට ඉහළ ජීවන තත්ත්ව ඇඟවුම් මෙන්ම සමාජයන්ට පිරිවැය ඉතිරි කිරීමේ ප්‍රතිලාභ ලබාදීමක් ලෙස සැලකිය හැකියි”

මහාචාර්ය ලිවින්ග්ස්ටන් පැවසුවේ ඩිමෙන්ශියා අවදානම වළක්වා ගැනීම සඳහා මිනිසුන්ට කළ හැකි පහසුම දෙය නම් (ඔවුන් ප්‍රධාන වශයෙන් වාඩි වී සිටින්නේ නම්) ඇවිදීම වැනි ව්‍යායාම කිරීම බවයි.

Lancet කොමිසම ජීවිත කාලය පුරාම ඩිමෙන්ශියා අවදානම අවම කිරීම සඳහා, ශ්‍රවණාබාධ ඇති අය සඳහා ශ්‍රවණාධාර ලබා දීම, හානිකර ශබ්ද නිරාවරණය අඩු කිරීම, වයස අවුරුදු 40 සිට කොලෙස්ටරෝල් තත්ත්වය හඳුනා ගැනීම සහ ඊට ප්‍රතිකාර කිරීම ඇතුළු නිර්දේශ 13ක් ඉදිරිපත් කළේය.

අනෙකුත් නිර්දේශ අතරට පෙනීම දුර්වලතා පරීක්‍ෂා කිරීම සහ ප්‍රතිකාර කිරීම, දරුවන්ට හොඳ තත්ත්වයේ අධ්‍යාපනයක් ලබා දීම සහ මැදි වයසේදී සංජානනාත්මකව ක්‍රියාශීලී වීම ද ඇතුළත් වේ.

මෙම අධ්‍යයනයට අර්ධ වශයෙන් අරමුදල් සැපයූ Alzheimer’s Society හි ප්‍රධාන ප්‍රතිපත්ති සහ පර්යේෂණ නිලධාරිනී Fiona Carragher මෙසේ පැවසුවාය, “මත්පැන් පානය කිරීම සහ ශාරීරික ව්‍යායාම වැනි සමහර ඩිමෙන්ශියා අවදානම් සාධක ඔබේ ජීවන රටාව වෙනස් කිරීමෙන් කළමනාකරණය කළ හැකි නමුත් බොහෝ ඒවා කෙරෙහි අවධානය යොමු කළ යුතුයි. සමාජ හුදකලාව, අධ්‍යාපන අසමානතා සහ වායු දූෂණය පුද්ගලයන්ගේ පාලනයෙන් ඔබ්බේ පවතින අතර ඒවා පාලනයට මහජන සෞඛ්‍ය මැදිහත්වීම් සහ රජය සහ කර්මාන්ත අතර ඒකාබද්ධ ක්‍රියාමාර්ග අවශ්‍යයි”

පර්යේෂණයට අරමුදල් සැපයූ එක්සත් රාජධානියේ Alzheimer’s Research හි විධායක අධ්‍යක්ෂ ආචාර්ය Susan Kohlhaas පැවසුවේ වයස සහ ජාන ඩිමෙන්ශියාව සඳහා විශාලතම අවදානම් සාධක ලෙස පවතින බවයි.

නමුත් ඇය පැවසුවේ වෙනත් සෞඛ්‍ය හා ජීවන රටා සාධක කිහිපයක් ක්‍රියාත්මක වන බව සොයා ගැනීම “ශුභාරංචියක්” බවයි. ඇය පැවසුවේ එය ඩිමෙන්ශියාවේ විනාශකාරී බලපෑම අවම කිරීම සඳහා සහ වැළැක්වීමේ පියවරයන් ක්‍රියාත්මක කිරීමට “විශාල අවස්ථාවක්” ලබා දෙන බවයි.

https://www.theguardian.com ඇසුරිණි.

සකස් කළේ – මධූ වික්‍රමසිංහ