ස්වාධීන ආයතනයක් වන කලාපීය සහතික කිරීමේ කොමිෂන් සභාව (Africa Regional Certification Commission) විසින් අප්රිකාව පෝලියෝවලින් (wild polio) තොර බව අද (25) ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට නියමිතය.
දශකයකට අඩු කාලයකට පෙර ගෝලීය රෝගීන්ගෙන් අඩකට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් වාර්තා වී ඇති නයිජීරියාව රෝගයෙන් නිදහස් බව ප්‍රකාශයට පත් කළ අවසන් අප්‍රිකානු රටයි.
පෝලියෝ වෛරස් වර්ග තුනෙන් දෙකක් ලොව පුරා මුලිනුපුටා දමා ඇත. අප්රිකාව ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට නියමිතව ඇත්තේ පෝලියෝ වයිරසයේ අවසාන කතාවයි.
අප්‍රිකාවේ ජනගහනයෙන් 95%කට වැඩි ප්‍රමාණයක් දැන් ප්‍රතිශක්තිකරණය කර ඇත. මහාද්වීපය පෝලියෝ වලින් තොර බව ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට පෙර අප්‍රිකානු ප්‍රාදේශීය සහතික කිරීමේ කොමිෂන් සභාව විසින් නියම කරන ලද එක් කොන්දේසියක් මෙය විය.
දැන් අප්‍රිකාවේ ඉතිරිව ඇත්තේ එන්නතෙන් ලබාගත් පෝලියෝ වෛරසය පමණි.
පෝලියෝ යනු කුමක්ද ?
පෝලියෝ යනු සාමාන්‍යයෙන් අපවිත්‍ර ජලය හරහා පුද්ගලයාට පුද්ගලයාට පැතිරෙන වෛරසයකි. එය ස්නායු පද්ධතියට පහර දීමෙන් අංශභාගය ඇති විය හැකිය.
පෝලියෝ සාමාන්‍යයෙන් අවුරුදු පහට අඩු දරුවන්ට බලපාන අතර සමහර විට ආපසු හැරවිය නොහැකි අංශභාගය ඇති කරයි. අංශභාගය නිසා මාංශ පේශි ආශ්වාස කරන විට මරණය සිදුවිය හැකිය. ප්‍රතිකාරයක් නොමැති නමුත් පෝලියෝ එන්නත දරුවන්ගේ ජීවිතය ආරක්ෂා කරයි.
මෙම රෝගය දැන් ඇෆ්ගනිස්ථානයේ සහ පාකිස්තානයේ පමණක් දක්නට ලැබේ.
මෙය මුඛ පෝලියෝ එන්නතෙන් විකෘති වන වෛරසයේ දුර්ලභ ආකාරයක් වන අතර පසුව ප්‍රතිශක්තිකරණයට ලක් නොවන ප්‍රජාවන්ටද ව්‍යාප්ත විය හැකිය. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය නයිජීරියාව, කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය, මධ්‍යම අප්‍රිකානු ජනරජය සහ ඇන්ගෝලා යන රටවල මෙම අවස්ථා ගණනාවක් හඳුනාගෙන තිබේ.
අප්රිකාව wild polio තුරන් කළේ කෙසේද?
සුවයක් නොමැතිව වෛද්‍ය ජොනස් සල්ක් (Dr Jonas Salk) විසින් 1952 දී නිපදවන ලද එන්නතක් මඟින් දරුවන්ට රෝගයෙන් ආරක්ෂා විය හැකි බවට බලාපොරොත්තුවක් ඇති විය. 1961 දී ඇල්බට් සබින් (Albert Sabin) ලොව පුරා බොහෝ ජාතික ප්‍රතිශක්තිකරණ වැඩසටහන් සඳහා භාවිතා කරන මුඛ පෝලියෝ එන්නත සඳහා පුරෝගාමී විය.
1996 දී පෝලියෝ වයිරසය මහාද්වීපය පුරා ළමුන් 75,000 කට වැඩි ප්‍රමාණයක් අක්‍රීය කළේය – සෑම රටකටම එය බලපෑවේය.
එම වසරේදී නෙල්සන් මැන්ඩෙලා විසින් “කික් පෝලියෝ අවුට් අප්රිකාව – Kick Polio Out of Africa” වැඩසටහන දියත් කරන ලදී.
1996 සිට මුඛ පෝලියෝ එන්නත් බිලියන නවයක් ලබා දී ඇති අතර, පෝලියෝ වයිරස් රෝගීන් මිලියන 1.8 ක් වළක්වා ඇත.
අභියෝග මොනවාද?
පෝලියෝ අවදානමට ලක්ව ඇති අවසාන ප්‍රජාවන් ප්‍රතිශක්තිකරණ ව්‍යාපාර ලබා දීම සඳහා වඩාත් සංකීර්ණ ස්ථානවල ජීවත් වෙති. පෝලියෝ රෝගයක් වාර්තා වූ අප්‍රිකාවේ අවසන් රට නයිජීරියාව වන අතර 2016 දී බොකෝ හරාම් කැරැල්ලේ කේන්ද්‍රස්ථානය විය. බොකෝ හරාම් නම් ඉස්ලාමීය සටන්කාමී කන්ඩායම සමඟ ඇති වූ ගැටුම නයිජීරියාවේ සමහර ප්‍රදේශවලට විශේෂයෙන් ළඟා වීමට අපහසු වී ඇත.
ඒ වන විට නයිජීරියාව විශාල ප්‍රගතියක් ලබා ඇති අතර කිසිදු සිද්ධියක් හඳුනා නොගෙන වසර දෙකක් ගතවී තිබුණි
නයිජීරියාවෙන් පිටත, පෝලියෝ රෝගය වැළඳී ඇති අවසාන ස්ථානය 2014 දී සෝමාලියාවේ පුන්ට්ලන්ඩ් ප්‍රදේශයේ විය.
මිලියන දෙකකට අධික ජනතාවක් සටනින් අවතැන් වී ඇත. කම්කරුවන්ගෙන් 95%ක්ම කාන්තාවන් වන අතර චැඩ් විල වැනි ගැටුම් ඇති ප්‍රදේශවල බෝට්ටුවලින් සැරිසැරීමට සහ දුරස්ථ ප්‍රජාවන්ට එන්නත් ලබා දීමට අසමත් විය.
එන්නත පිළිබඳ පැතිර යන කටකතා සහ වැරදි තොරතුරු ද ප්‍රතිශක්තිකරණ ප්‍රයත්නයන් මන්දගාමී කර ඇත.
මුස්ලිම් කාන්තාවන් වඳභාවයට පත් කිරීමේ ඇමරිකානු කුමන්ත්‍රණයක කොටසක් ලෙස 2003 දී කැනෝ සහ තවත් උතුරු ප්‍රාන්ත ගණනාවක මුස්ලිම් ආගමික නායකයින් විසින් පෝලියෝ එන්නතට එරෙහිව ජනතාව උසි ගැන්වීම සමග ප්‍රතිශක්තිකරණය අත්හිටුවන ලදී.
නයිජීරියානු විද්‍යාඥයින් විසින් කරන ලද රසායනාගාර පරීක්ෂණ මගින් එම චෝදනා ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී.
ඊළඟ වසරේදී එන්නත් කිරීමේ ව්‍යාපාරය නැවත ආරම්භ කළ නමුත් කටකතා දිගටම පැවතුනි. 2013 දී කැනෝ හි සෞඛ්‍ය මධ්‍යස්ථාන වලදී බොකෝ හරාම් විසින් සිදු කරනු ඇතැයි සිතූ වෙඩි තැබීම් දෙකකින් එන්නත ලබා ගැනීමට පැමිණි කාන්තාවන් 09 දෙනකු මිය ගියේය.
එන්නත පිළිබඳ සැක සංකා දුරු කිරීම සඳහා දශක ගණනාවක් ගතවී ඇත.
පෝලියෝ රෝගයෙන් දිවි ගලවා ගත් අය වෙනසක් කළ ආකාරය
ප්‍රජාවන්ගේ විශ්වාසය දිනා ගැනීම ප්‍රධාන දෙයකි.
නයිජීරියානු පෝලියෝ දිවි ගලවා ගත් අයගේ සංගමයේ (Nigerian Polio Survivors Association) සභාපති මිස්බාහු ලෝවන් ඩිඩි පවසන්නේ මෙම උද්ඝෝෂණ පිළිගැනීමට ජනතාව පෙළඹවීමෙන් දිවි ගලවා ගත් අයගේ කාර්යභාරය ඉතා වැදගත් බවයි.
‘බොහෝ දෙනෙක් පෝලියෝ එන්නත ප්‍රතික්ෂේප කළ නමුත් විශාල දුරක් ගෙවා ගෙන ඔවුන් වෙත ළඟා වීමට අප කොතරම් වෙහෙසක් දැරුවදැයි ඔවුන් දන්නවා. අපි ඔවුන්ගෙන් මෙසේ අැසුවා. ‘ඔබේ ආරක්ෂා කර ගැනීම වැදගත් නොවන්නේ යැයි ඔබ සිතන්නේ කුමක් නිසාද ?’
පෝලියෝ රෝගයෙන් දිවි ගලවා ගත් අය, ආගමික නායකයින්, පාසල් ගුරුවරුන්, දෙමාපියන්, ස්වේච්ඡා සේවකයන් සහ සෞඛ්‍ය සේවකයින් දක්වා පෝලියෝ රෝගය පරාජය කිරීම සඳහා විශාල සන්ධානයක් වර්ධනය විය. ඔවුන් එකට වැඩ කිරීමෙන් ළමයින්ට ප්‍රතිශක්තිකරණය ලබා දීම සඳහා දුරස්ථ ප්‍රජාවන් වෙත ගමන් කළහ.
පෝලියෝ කෙතරම් බරපතලද?
පෝලියෝ නොහොත් පෝලියෝමෙලයිටිස් (Poliomyelitis) ප්‍රධාන වශයෙන් බලපාන්නේ වයස අවුරුදු පහට අඩු දරුවන්ට ය.
ආරම්භක රෝග ලක්ෂණ අතරට උණ, තෙහෙට්ටුව, හිසරදය, වමනය, බෙල්ලේ තද ගතිය සහ අත් පා වල වේදනාව ඇතුළත් වේ. එය ස්නායු පද්ධතිය ආක්‍රමණය කරන අතර පැය කිහිපයකින් සම්පූර්ණ අංශභාගය ඇති කළ හැකිය.
ආසාදන 200 න් එකක් ආපසු හැරවිය නොහැකි අංශභාගය ඇති කරයි. අංශභාග රෝගයෙන් පෙළෙන අය අතර, 5% සිට 10% දක්වා මිනිසුන්ගේ හුස්ම ගැනීමේ මාංශ පේශි නිශ්චල වූ විට මිය යයි.
පෝලියෝ නැවත පැමිණිය හැකිද?
පෝලියෝ රහිත රටකට පෝලියෝ පහසුවෙන් ආනයනය කළ හැකි අතර එතැන් සිට ප්‍රතිශක්තිකරණය අඩු ජනගහනය අතර වේගයෙන් ව්‍යාප්ත විය හැකිය. මෙය සිදු වූයේ දශක ගණනාවක සිවිල් යුද්ධයක් තිබියදීත්, 2001 දී පෝලියෝ රෝගය පරාජය කළ ඇන්ගෝලාහි ය.
2005 සිට වසර හතරක් පුරා රට පෝලියෝ රෝගයෙන් තොර විය. රටින් පිටත සිට ආසාදිතයින් ගණනාවක් ගෙන එන ලදී. ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය පවසන්නේ ගෝලීය මුලිනුපුටා දැමීම සිදුවන තුරු වැදගත් රටවල් සුපරීක්ෂාකාරීව සිටීම සහ උදාසීන වීමෙන් වැළකී සිටීම වැදගත් බවයි.
එන්නත ලබා දීමට අපොහොසත් වීමෙන් ඔවුන් තම ආරක්ෂාව අතහැර දැමුවහොත්,පෝලියෝ නැවත වරක් ඉක්මනින් පැතිරීමට පටන් ගත හැකිය.
සියලු වර්ගවල පෝලියෝ තුරන් කිරීම සඳහා එන්නත් කිරීමේ උත්සාහයන් සෝදිසියෙන් ඉදිරියට යා යුතුය.
2020 අගෝස්තු 25 වැනි දින බී.බී.සී. වාර්තාවක් ඇසුරිණි – සකස් කළේ – තීක්ෂණ වෙළෙන්එගොඩ
