පෙර නොවූ විරූ පරිදි වේලි තැනීම ඉහළ යාම සහ මහා ගංගා වල ජලය වගා බිම් සහ කර්මාන්තවලට යොමු කිරීම තවදුරටත් පිපාසය වැඩි කරන අතර ජාතීන් අතර ගැටුම් ඇතිවීමේ අවදානම වැඩි කරයි.
ඇම්ස්ටර්ඩෑම් හි පිහිටි ඔහුගේ මහල් නිවාසයේ සිට සූම් හරහා මට කතා කරමින් අලි අල්-සද්ර් වතුර වීදුරුවක් බොන්න ටිකක් නැවතිණි. උත්ප්‍රාසය උපදවන අයුරින් ඔහු සිනහවක් පෑවේය.
“මම ඉරාකය හැර යාමට පෙර සෑම දිනකම පිරිසිදු පානීය ජලය සෙවීම සඳහා අරගල කළා.”
වසර තුනකට පෙර, අල් සාද්ර් තම උපන් ගම වන බාස්රා නගරයේ වීදි වල උද්ඝෝෂණවලට එක්ව සිටියේ නගරයේ වැඩෙන ජල අර්බුදය විසඳන ලෙස බලධාරීන්ගෙන් බල කරමිනි.
“යුද්ධයට පෙර බාස්රා සුන්දර ස්ථානයක්” යැයි 29 හැවිරිදි ඔහු පවසයි.
“ඔවුන් ඉස්සර අපිට කිව්වේ නැගෙනහිර වෙනීස් කියලා.”
ෂැට් අල්-අරාබි ගඟේ එක් පැත්තකට මායිම්ව පිහිටි නගරය මිරිදිය ඇළ මාර්ග ජාලයකින් බොඳ වී ඇත. අල් සදර් වරක් ඔවුන් සමඟ වැඩ කිරීමට ප්‍රිය කළේය.
‘‘ මම යන විට ඔවුන් අමු අපජලය ජල මාර්ගවලට පොම්ප කරමින් සිටියා. අපට සෝදා ගැනීමට නොහැකි වුණා. [ගඟේ] සුවඳ මට ඉරුවාරදය ලබා දුන් අතර අවසානයේ අසනීප වූ විට මම දින 4 ක් ඇඳේ ගත කළා‘‘
2018 ගිම්හානයේදී අපිරිසිදු ජලය බස්රාහි රෝහල් වෙත යැවීය. ඊට එරෙහිව ජනතාව උද්ඝෝෂණය කළ අතර විරෝධතා දැක්වූවන්ට පොලිසිය වෙඩි තැබූ විට අල් සදර්ගේ දිවි බේරා ගැනීමට වාසනාවන්ත විය.
“මාසයක් ඇතුළත මම යුරෝපය බලා පිටත් වුණා,” ඔහු පවසයි.
ලෝකය පුරාම අල් සදර්ගේ කතා බොහෝ දුරට පොදු සිදුවීම් බවට පත් වෙමින් පවතී. ලෝක ජනගහනයෙන් හතරෙන් එකක්ම දැන් අවුරුද්දෙන් අවම වශයෙන් මාසයකට වරක්වත් දැඩි ජල හිගයකට මුහුණ දෙන අතර පිරිසිදු පානීය ජලය ඉල්ලා ජනතාව කරන අරගල හා සටන් වඩාත් තීව්‍රර වී ඇත.
නෙදර්ලන්තයේ විදේශ කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ ජාත්‍යන්තර සහයෝගීතා ප්‍රධානී සහ ජල දේශපාලනය පිළිබඳ ප්‍රවීණයෙකු වන කිටී වැන් ඩර් හෙයිජ්ඩන් පවසන්නේ “ජලය නොමැති නම් මිනිසුන් සංක්‍රමණය වීමට පටන් ගනී” කියා ය.
ලෝක ජනගහනයෙන් දළ වශයෙන් 40% කට ජල හිඟය බලපාන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සහ ලෝක බැංකුවේ අනාවැකි වලට අනුව 2030 වන විට නියඟය හේතුවෙන් මිලියන 700ක් පමණ ජනතාව අවතැන් වීමේ අවදානමට ලක්විය හැකිය. වෑන් ඩර් හෙයිජ්ඩන් වැනි අය මෙම අභියෝගය ජය ගැනීම වෙනුවෙන් කුමක් කළ හැකිද යන්න ගැන සැලකිලිමත් වෙති.
“ජලය නොමැති නම්, දේශපාලනඥයින් එය අතට ගැනීමට උත්සාහ කරන අතර ඔවුන් ඒ ගැන ගැටුම් ඇතිකර ගැනීමට යොමු විය හැකියි” ඇය පවසයි.
විසිවන සියවසේදී ගෝලීය ජල පරිභෝජනය ජනගහන වර්ධන වේගය මෙන් දෙගුණයකටත් වඩා වැඩි විය. අද, මෙම විසංවාදය බොහෝ නගර වල (රෝමයේ සිට චෙන්නායි දක්වා) සලාක ජලය සඳහා යොමු කරයි. 2012 සිට සෑම වසරකම පාහේ ලෝක ආර්ථික සංසදයේ ‘ගෝලීය අවදානම් බලපෑම් ලැයිස්තුවේ (Global Risks by Impact) පළමු ගෝලීය අවදානම් පහ අතර ජල අර්බුද ස්ථානගත වී ඇත.
දෙවන ලෝක මහා සංග්‍රාමයෙන් පසු 2017 දී දරුණු නියගය දරුණුතම මානුෂික අර්බුදයට දායක වූ අතර අප්‍රිකාව සහ මධ්‍යම ප්‍රදේශය පුරා මිලියන 20 ක ජනතාවක් ඉන් පීඩාවට පත්වූහ. ආහාර හිඟය සහ ගැටුම් හේතුවෙන් ඔවුන්ගෙන් බහුතරයකට තම නිවෙස් අතහැර යාමට සිදු විය.
ඕක්ලන්ඩ් පදනම් කරගත් පැසිෆික් ආයතනයේ (Pacific Institute) ප්‍රධානී පීටර් ග්ලෙයික් පසුගිය දශක තුන තුළ ජල හිඟය, ගැටුම සහ සංක්‍රමණය අතර සම්බන්ධය අධ්‍යයනය කර ඇති අතර ජල ගැටුම ඉහළ යමින් පවතින බව විශ්වාස කරයි.
“ඉතා දුර්ලභ අවස්ථාවකදී හැර කිසිවෙකු පිපාසයෙන් මිය යන්නේ නැහැ. නමුත් දූෂිත ජලයෙන් හෝ ජලය ලබා ගැනීමේ ගැටුමෙන් මිනිසුන් වැඩි වැඩියෙන් මිය යනවා.”ඔහු පවසයි
තුර්කියේ වේල්ල බැදීම හේතුවෙන් ගංගා ගලා ඒම අඩුවීම නිසා දකුණු ඉරාකයේ බාස්රා අවට ජලයේ ගුණාත්මක භාවය හීන වී තිබේ.
ජල ගැටුම් කාලානුක්‍රමය පිටුපස ග්ලේක් සහ ඔහුගේ කණ්ඩායම සිටී : ඔවුන් බැබිලෝනියානු රජු වූ හමුරාබිගේ කාලය දක්වා විහිදෙන විශාල හා කුඩා ජල ගැටුම් 925ක් ගැන අපට සාක්ෂි හමුවී ඇත. එය කිසිඳු ආකාරයකින් සම්පූර්ණ ලැයිස්තුවක් නොවන අතර ලැයිස්තුගත කර ඇති ගැටුම් යුද්ධයේ සිට අසල්වැසියන් අතර ආරවුල් දක්වා සංකීර්ණ වේ. නමුත් ඔවුන් හෙළි කරන දෙය නම් ජලය සහ ගැටුම අතර සම්බන්ධය සංකීර්ණ එකක් බවයි.
“අපි ජල ගැටුම් කණ්ඩායම් තුනකට වර්ගීකරණය කළා,” ග්ලෙයික් පවසයි.
- ගැටුමේ ‘ප්‍රකෝපයක්’ ලෙස – ප්‍රචණ්ඩත්වය, ජලයට ප්‍රවේශ වීම සහ පාලනය කිරීම පිළිබඳ ආරවුල් සමඟ සම්බන්ධ වේ.
- ගැටුම්වල ‘ආයුධයක්’ ලෙස – ගැටුම් වලදී ජලය හෝ ජල පද්ධති ආයුධ ලෙස භාවිතා කරන අතර, වේලි භාවිතා කර ජලය රඳවා ගැනීම ඇතුළුව ජලය හෝ ගංවතුර පහළ ප්‍රජාවන් වෙත ගලා යාම දැඩිව පාලනය කරයි.
- ගැටුම්වල ඉලක්කයක් ලෙස – ගැටුම් වලදී ජල සම්පත් හෝ පිරිපහදු මධ්‍යස්ථාන හෝ නල මාර්ග ඉලක්ක ලෙස ද භාවිත කිරීම හා ඒවාට හානි කිරීම ද බොහෝ විට සිදුවේ.
කෙසේ වෙතත්, ඔහු සහ ඔහුගේ සගයන් විසින් සම්පාදනය කර ඇති වාර්තා තුළින් ජල ගැටුමේ වැඩි කොටසක් කෘෂිකර්මාන්තය හා සම්බන්ධ බව පැහැදිලි වේ. මිරිදිය භාවිතයෙන් 70%ක් කෘෂිකර්මාන්තයෙන් සිදු වන හෙයින් එය පුදුමයක් නොවේ. නිදසුනක් වශයෙන්, අප්‍රිකාවේ අර්ධ ශුෂ්ක සහෙල් ප්‍රදේශයේ, තම සතුන්ට සහ බෝග සඳහා අවශ්‍ය ජලය හිඟකම ගැන කෝපයට පත්වන ගොපල්ලන් හා ගොවීන් දැඩි ලෙස ගැටුම් ඇති කර ගන්නා අවස්ථා ගැන නිතරම වාර්තා වේ.
නමුත් ජල ඉල්ලුම වැඩිවන විට ඇති විය හැකි ගැටුම් වල පරිමාණයද වැඩිවේ.
ලෝක සම්පත් ආයතනයේ (World Resources Institute) ජලය පිළිබඳ ගෝලීය අධ්‍යක්ෂ චාල්ස් අයිස්ලන්ඩ් පවසන්නේ “ මෙම විෂය පිළිබඳ නවතම පර්යේෂණයෙන් ඇත්ත වශයෙන්ම ජලය හා සම්බන්ධ හිංසනය කාලයත් සමග වැඩිවන බව පෙන්නුම් කරන බවයි.
“ජනගහන වර්ධනය සහ ආර්ථික දියුණුව නිසා ලොව පුරා ජල ඉල්ලුම ඉහළ යමින් පවතී. මේ අතර දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් ජල සැපයුම අඩු වන අතර වර්ෂාපතනය බොහෝ ස්ථානවල අස්ථායී බවක් ඇති කරයි.”
තුර්කිය, සිරියාව, ඉරාකය සහ බටහිර ඉරානය ඇතුළත් පුළුල් ටයිග්‍රිස්-යුප්‍රටීස් ගංගා ද්‍රෝණිය තරම් ජල පීඩනයේ සහ දේශගුණික විපර්යාසයේ ද්විත්ව බලපෑම වෙන කොහේවත් දක්නට නැත. චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප වලට අනුව, කලාපයේ ලෝකයේ කිසිදු තැනක සිදු නොවන තරම් වේගයෙන් භූගත ජලය අහිමි වෙමින් පවතී. සමහර රටවල් තම ජල සම්පාදනය සුරක්ෂිත කර ගැනීමට දැඩි උත්සාහයන් දරන විට, ඔවුන්ගේ ක්‍රියාවන් අසල්වැසියන්ට බලපායි.
ඉන්දියාවේ උතුරු තැනිතලා යනු ලොව සශ්‍රීක කෘෂිකාර්මික ප්‍රදේශයක් වන නමුත් අද ද ගම්වාසීන් ජල හිඟය ගැන නිතර ගැටුම් ඇති කර ගනී
2019 ජුනි මාසයේදී ඉරාකයේ නගර සෙල්සියස් අංශක 50ක් තරම් උණුසුම් තාප තරංගවලට මුහුණ දෙමින් සිටින අතර තුර්කිය පැවසුවේ ටයිග්‍රීස් නදියේ මූලාරම්භයේ ඉදිකර ඇති ඉසිලු වේල්ලට ජලය පිරවීම ආරම්භ කරන බවයි. ටයිග්‍රිස් සහ යුප්‍රටීස් ආශ්‍රිතව වේලි 22ක් සහ විදුලි බලාගාර 22 ක් ඉදිකිරීම සඳහා තුර්කිය විසින් දීර්ඝ කාලීනව සිදු කරන ලද ව්‍යාපෘතියේ නවතම ව්‍යාපෘතිය මෙය වේ.
ජලය පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර කාර්යාලයේ වාර්තාවකට අනුව ඉරාකයේ සිට සිරියාවට ජලය ගලා ඒම සැලකිය යුතු ලෙස අඩුවී ඇත. එම වාර්තාව කියා සිටින්නේ තුර්කියේ නව සංවර්ධන සැලසුම් සම්පුර්ණ වූ විට ඒ තුළ වේලි 90ක් සහ ජලවිදුලි බලාගාර 60ක් ඇතුළත් විය හැකි බවයි.
ඉලිසු වේල්ල පිටුපස ජල මට්ටම ඉහළ යත්ම ගංගා ජලය ඉරාකයට ගලා ඒව 50%කින් අඩුවිය. අල් සද්ර් සහ ඔහුගේ අසල්වැසියන් වන බාස්රාහි කිලෝමීටර් දහස් ගණනක් ඈතින් ජලයේ ගුණාත්මකභාවය පිරිහෙන අයුරු දුටුවේය. හියුමන් රයිට්ස් වොඩ් සංවිධානයට අනුව අගෝස්තු මාසයේදී සිය ගණනක් මිනිසුන් බාස්රාගේ රෝහල්වලට කුෂ්ඨ රෝග, උදර වේදනාව, වමනය, පාචනය සහ කොලරාව වැනි රෝගවලින් පීඩා විඳිති.
“බාස්රාහි ජනතාව මුහුණ දෙන මෙම ගැටලුවේ ඇත්ත වශයෙන්ම කොටස් දෙකක් තිබේ. පළමුවෙන්ම, කිසිදු පිරිපහදු කිරීමකින් තොරව අපජලය දේශීය ජල මාර්ගවලට බැහැර කිරීම සිදු වේ. නමුත් තුර්කි මායිමේ ඇති වේල්ල ද බරපතළ ගැටලු ඇතිකර හමාරය. ටයිග්‍රීස් සහ යුප්‍රටීස් ගංගා හරහා ගලා යන මිරිදිය අඩු වීම නිසා පර්සියානු බොක්කේ සිට කරදිය ඉහළට ගලා යාම වේගවත් වේ. කාලයත් සමඟ එය බෝග විනාශ කරන අතර මිනිසුන් රෝගාතුර කරයි”
එය සංකීර්ණ චිත්‍රයක් වන නමුත් බැලූ බැල්මට අතර අසමානකම් අතර සම්බන්ධකම් දැකීමට ඇති මෙම හැකියාව නිසා නෙදර්ලන්ත රජය විසින් අරමුදල් සපයන ‘ජල, සාමය සහ ආරක්‍ෂාව‘ Water, Peace and Security (WPS) නම් ලාබ නොලබන හවුල්කාරිත්වය සමඟ ඇමරිකානු සහ යුරෝපීය රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන හයක කණ්ඩායමක් (පැසිෆික් ආයතනය සහ ලෝක සම්පත් ආයතනය) කටයුතු කරයි. ඔවුන් ‘ගෝලීය පූර්ව අනතුරු ඇගයීමේ මෙවලමක් (Global Early Warning Tool) සකස්කර ඇත.
ගැටුම් ඇතිවීමට පෙර පුරෝකථනය කිරීමට පියවර ගනී. වර්ෂාපතනය, බෝග හානි, ජනගහන ඝනත්වය, ධනය, කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනය, දූෂණ මට්ටම්, නියඟය සහ ගංවතුර වැනි තොරතුරු දත්ත ඒකාබද්ධ කර ගැටුම් අනතුරු ඇඟවීම් ලබා දෙයි. ඒවා පරිපාලන දිස්ත්‍රික්ක මට්ටම දක්වා රතු-තැඹිලි මර්කේටර් ප්‍රක්ෂේපණයක ප්‍රදර්ශනය කෙරේ. දැනට 86%ක නිරවද්‍යතා අනුපාතයක් ඇති විය හැකි ගැටුම් පවතින ස්ථාන 2000 ක් පමණ ගැන අනතුරු අඟවමින් සිටී.
ඉන්දු ගඟ උතුරු ඉන්දියාවට සහ පකිස්ථානයට ඉතා වැදගත් ජල මූලාශ්‍රයක් වන නමුත් එය ආරම්භ වන්නේ චීනය විසින් පාලනය කරනු ලබන ටිබෙට් කඳුකරයේ ය.
ජලය පිළිබඳ ගැටුම් ඇතිවීමේ අවදානමක් ඇති ස්ථාන හඳුනා ගැනීමට WPS මෙවලම භාවිතා කළ හැකි අතර, ජල හිඟය හේතුවෙන් මේ වන විටත් ගැටුම් පවතින ප්‍රදේශවල සිදුවන්නේ කුමක්ද යන්න අවබෝධ කර ගැනීමට බලාපොරොත්තු වන අයට දැනුම් දීමට ද එය උපකාරී වේ.
උදාහරණයක් වශයෙන් ඉන්දියාවේ උතුරු තැනිතලා භූමිය ලෝකයේ ඉතාමත් සාශ්‍රීක කෘෂිකාර්මික ප්‍රදේශයක් වන නමුත් අදත් ගැමියෝ ජල හිගය ගැන නිතරම ගැටුම් ඇතිකර ගනිති. දත්ත වලින් හෙළි වන්නේ ජනගහන වර්ධනය සහ ඉහළ වාරි මට්ටම් පවතින භූගත ජල සැපයුම් අභිබවා ගොස් ඇති බවයි. ප්‍රදේශයේ සශ්‍රීක වගාබිම් තිබියදීත්, WPS සිතියම උතුරු ඉන්දියාවේ සෑම දිස්ත්‍රික්කයකම පාහේ මූලික ජල ආතතිය අනුව “අතිශයින් ඉහළ” ලෙස ශ්‍රේණිගත කර ඇත.
ප්‍රදේශය පෝෂණය කරන ප්‍රධාන ගංගා කිහිපයක් (ඉන්දු, ගංගා සහ සට්ලෙජ්) ආරම්භ වන්නේ ඉන්දීය දේශසීමා මායිමේ පිහිටි චීනය විසින් පාලනය කරන ටිබෙට් දේශයෙන් වන නමුත් ඉන්දියාවේ සහ පකිස්ථානයේ ජල සැපයුම සඳහා ඒවා අත්‍යවශ්‍ය වේ. මෙය ද ගැටලුව සංකීර්ණ කරයි. ඉන්දියාව සහ චීනය අතර දේශසීමා ගැටුම් කිහිපයක් මෑතකදී ඇති විය.
ගෝලීය පූර්ව අනතුරු ඇඟවීමේ මෙවලම මඟින් ග්‍රහණය කරගත් දත්ත මඟින් අමුතු ප්‍රවණතා කිහිපයක් ද හෙළි වේ. ලෝකයේ බොහෝ ජල පීඩනයට ලක්ව ඇති සමහර ප්‍රදේශවලට ශුද්ධ සංක්‍රමණය වීමේ ජනගහනයක් සිටින බව පෙනේ. නිදසුනක් වශයෙන්, ඕමානය ඉරාකයට වඩා ඉහළ නියඟයකින් පීඩා විඳින නමුත් වසංගතයට පෙර වසරකට ඉරාක සංක්‍රමණිකයන් ලක්ෂ ගණනක් ඕමානයට සංක්‍රමණය විය. එයට හේතුව රාජ්‍ය පාලනයේ දූෂණය, ජල යටිතල පහසුකම්, ජනවාර්ගික භේදය සහ ජල දේශපාලනික ආතතිය අනුව ඕමානයේ තත්ත්වය ඉරාකයට වඩා යහපත් වීමයි.
ජල හිඟය නියඟයෙන් පමණක් නොව ජල දූෂණය හේතුවෙන් ජලයේ ගුණාත්මක භාවය පහත හෙලීම කෙරෙහි ද හේතු වේ
ජල හිඟය සහ ගැටුම් අතර සම්බන්ධය පෙනෙන තරම් සරල නැත. දැඩි නියඟයක් පැවතුනද, එය ගැටුමකට තුඩු දෙයිද යන්න සංකීර්ණ සාධක රැසක් විසින් තීරණය කරනු ඇත: සමාජ සමගිය ඉතා වැදගත් එකකි. උදාහරණයක් ලෙස ඉරාකයේ කුර්දිස්තාන් ප්‍රදේශය ගන්න: එය 2011 මාර්තු මාසයේදී සිරියානු ගොවීන් මිලියන එකහමාරක් නාගරික මධ්‍යස්ථාන කරා තල්ලු කළ එම පස් අවුරුදු නියඟයෙන් පීඩා විඳි ප්‍රදේශයකි. මෙම සංක්‍රමණයට නියගය පමණක් නොව වාර්ගික ගැටුම් හා ආතතිය ද පැහැදිලිව හේතු විය.
ලන්ඩනය පදනම් කරගත් ‘ජාත්‍යන්තර අනතුරු ඇඟවීමේ ස්වාභාවික සම්පත් කළමනාකරණය සහ දේශගුණික විපර්යාස‘ පිළිබද ලාබ නොවන ආයතනයේ (natural resource management and climate change at International Alert) ප්‍රධානී ජෙසිකා හර්ටෝග් පැහැදිලි කරන්නේ ‘ආහාරවලින් ස්වයංපෝෂිත වීම අරමුණු කරගත් සිරියානු රජය දිගු කලක් ඉන්ධන, පොහොර සහ භූගත ජලය ලබා ගැනීම ඇතුළුව කෘෂිකර්මාන්තයට සහනාධාර ලබා දුන් බවයි.
නමුත් ජලය මත ගැටුම් ඇති විය හැකි උණුසුම් ස්ථාන හඳුනා ගත හැකි නම් අනාගතයේදී ඒවා නැවැත්වීමට යමක් කළ හැකිද?
අවාසනාවකට මෙන් ජල හිඟයට එක හා සමාන විසඳුමක් නොමැත. බොහෝ රටවල පාඩු හා කාන්දු වීම අඩු කිරීමෙන් විශාල වෙනසක් සිදු කළ හැකිය. යටිතල පහසුකම් වලට හානි වීම නිසා ඉරාකයට පිරිපහදු කළ ජලයෙන් 33%ක් අහිමි වී තිබේ. උදව් කළ හැකි අනෙකුත් ප්‍රධාන ප්‍රතිපත්ති ලෙස ජල දූෂණයට මුහුණ දීම සහ කෘෂිකර්මාන්තයට අධික ලෙස ජලය ලබා ගැනීම අඩු කිරීම වැනි දේ ද WPS හවුල්කරුවන් යෝජනා කරති. අයිස්ලන්තය ජල සැපයුමේ මිල ගණන් වැඩි කරන බවට යෝජනා කරයි.
ලෝකයේ බොහෝ ප්‍රදේශවල මිනිසුන් ප්‍රවේශම්/ සුරක්ෂිත කළ යුතු දෙයකට වඩා ලාභ හා බහුල සම්පත් ලෙස ජලය ලබා ගැනීමට පුරුදු වී සිටිති.
මුහුදු ජලය විෂබීජහරණය කිරීම වැනි තාක්‍ෂණ මඟින් වැඩිපුර ජලය නිදහස් කිරීම තුළින් බොහෝ දේ කළ හැකිය. මෙම ක්‍රියාවලිය තුළින් සෞදි අරාබිය දැනට එහි ජල අවශ්‍යතාවයෙන් 50%ක් සපුරා ගනී.
අපතේ යන ජලය ප්‍රතිචක්‍රීකරණයෙන් නියගයෙන් පීඩාවට පත් ගොවි ජනතාවට උපකාර කළ හැකි අඩු මිලකට, ක්‍රියාත්මක කිරීමට පහසු විකල්පයක් ද ලබා දිය හැකිය. ගෝලීය ලවණ ඉවත් කිරීම සහ අපජල පවිත්‍රකරණය පිළිබඳ එක් තක්සේරුවක් මඟින් අනාවැකි පළ කළේ මේවායේ ධාරිතාව වැඩි කිරීමෙන් දැඩි ජල හිඟය පවතින ගෝලීය ජනගහනයේ අනුපාතය 40%සිට 14% දක්වා අඩු කළ හැකි බවයි.
ජාත්‍යන්තර තලයේ දී, ගංගා නිම්නවල ඉහළ සිටින රටවල් විසින් සිදු කෙරෙන පුළුල් වේලි තවදුරටත් ජල සැපයුමෙන් වැඩි කොටසක් සඳහා ගංගා මත යැපෙන අය සමඟ ආරවුල් ඇතිවීමේ අවදානම වැඩි කිරීමට ඉඩ ඇත. නමුත් නෙදර්ලන්තයේ අයිඑච්ඊ ඩෙල්ෆ්ට් හි ජල නීතිය හා රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික කටයුතු පිළිබඳ මහාචාර්ය සුසෑන් ෂ්මියර් පවසන්නේ මෙම ගැටුම හඳුනා ගැනීම පහසු වන අතර එය ගැටුමකට පැමිණීමට ඇති ඉඩකඩ අඩු බවයි.
“ප්‍රාදේශීය ගැටුම් පාලනය කිරීම වඩාත් අසීරු වන අතර වේගයෙන් උත්සන්න වීමට නැඹුරු වේ. නමුත් රාජ්‍යයන් අතර සබඳතා බොහෝ විට ජල ආශ්‍රිත ගැටුම් උත්සන්න වීම සීමා කරයි” යනුවෙන් ඇය පවසයි.
ඊජිප්තුව, සුඩානය සහ ඉතියෝපියාව නිල් නයිල් නිදියේ ජලය මත රඳා පවතින අතර ඉහළ ඉතියෝපියානු පුනරුද වේල්ල ව්‍යාපෘතිය සම්බන්ධයෙන් දිගු කාලීන දේශපාලන අර්බුද නිර්මාණය කරගෙන ඇත
ලොව පුරා ආතතීන් ඉහළ මට්ටමක පවතින උදාහරණ ඕනෑ තරම් තිබේ.
- කසකස්තානය, උස්බෙකිස්තානය, තුර්ක්මෙනිස්තානය, ටජිකිස්තානය සහ කිර්ගිස්තානය යන අරල් මුහුදේ ගැටුම;
- ලෙවන්ටයින් ජනපද අතර ජෝර්දාන් ගඟේ ගැටුම;
- චීනය සහ අග්නිදිග ආසියාවේ අසල්වැසියන් අතර මෙකොං ගඟේ ආරවුල.
නමුත් මේ කිසිවෙකු තවමත් ගැටුමකට තල්ලු වී නැත. නමුත් ෂ්මියර් ද පෙන්නුම් කළ හැකි ලකුණු පෙන්නුම් කරන එක් ආරවුලක් කෙරෙහි යොමු කරයි.
ඊජිප්තුව, සුඩානය සහ ඉතියෝපියාව යන රටවල් නිල් නයිල් නදියේ ගලා ඒම මත රඳා පවතින අතර උස් මහා මහා ඉතියෝපියානු පුනරුද වේල්ල Great Ethiopian Renaissance Dam project ව්‍යාපෘතිය හරහා දිගු කාලයක් දේශපාලන අර්බුද නිර්මාණය කර ගත්හ.
මෙම තර්ජන නොසලකා ඉදිරියට යාමට ඉතියෝපියානු රජය තීරණය කළ බව නිවේදනය කළ විට ඊජිප්තුව සහ සුඩානය ඒකාබද්ධ යුද අභ්‍යාසයක් මේ වසරේ මැයි මාසයේදී පැවැත්වූ අතර එය “නයිල් ගඟේ ආරක්ෂකයින් Guardians of the Nile ලෙස හැඳින්විණි.
අද පවතින දේශපාලන වාතාවරණය තුළ ජල යුද්ධයකට ඇද වැටීමේ ඉහළම අවදානම Great Ethiopian Renaissance Dam project විය හැකි නමුත් ලොව පුරා තවත් උණුසුම් ස්ථාන කිහිපයක් තිබේ. උදාහරණයක් වශයෙන් පකිස්ථානු නිලධාරින් මීට පෙර ඉන්දියාවේ ඉහළ පෙළේ භාවිත උපායමාර්ගය “පස්වන පරම්පරාවේ යුද්ධය” ලෙස හැඳින්වූ අතර උස්බෙක් ජනාධිපති ඉස්ලාම් කරිමොව් අනතුරු ඇඟවූයේ ජලය පිළිබද කලාපීය ආරවුල් යුද්ධයකට තුඩුදිය හැක බවයි.
“මම නිශ්චිත රටවල් නම් නොකරමි, නමුත් මේ සියල්ල බරපතල ගැටුම් පමණක් නොව යුද්ධයක් දක්වා පිරිහීමට ඉඩ ඇත,” ඔහු පැවසීය.
නිල් ගඟේ පිහිටි ඉතියෝපියාවේ මහා පුනරුද වේල්ල ඊජිප්තුව සහ සුඩානය සමඟ ආතතීන් ඉහළ යාමට හේතු වී ඇත
ජලය බෙදා ගැනීමේ ගිවිසුම් මෙවැනි ආරවුල් උත්සන්න කිරීමේ පොදු ක්‍රමයකි. දෙවන ලෝක යුද්ධය අවසන් වීමෙන් පසු මෙවැනි ගිවිසුම් 200කට වැඩි ප්‍රමාණයක් අත්සන් තබා ඇත. 1960 දී ඉන්දියාව සහ පකිස්ථානය අතර ‘ඉන්දු ජල ගිවිසුම‘ සහ ඊශ්රායලය සහ ජෝර්දානය අතර ගිවිසුමක් ඔවුන්ගේ සාම ගිවිසුමට පෙර අත්සන් කරන ලදි.
දේශසීමා මායිම් සහිත ගංගා සහ විල් පිළිබඳ ගෝලීය ජල සම්මුතියක් හඳුන්වා දීමට එක්සත් ජාතීන් විසින් දශකයකටත් වැඩි කාලයක් ගත කළ උත්සාහයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස රටවල් 43ක් එයට එකග වීමට කැමැත්ත පළකර ඇත.
හාර්තෝග් පවසන්නේ නූතන ගිවිසුම් වලට නියඟය අවම කිරීමේ ප්‍රොටෝකෝලයක් ඇතුළත් විය යුතු අතර අර්බුදයකදී සහ ආරවුල් විසඳා ගැනීමේ යාන්ත්‍රණයක් ස්ථාපිත කිරීම මගින් ගංගා නිම්නයේ පහළ පිහිටි රටවල බියසැක දුරු කිරීමට පියවර ගත හැකි බවයි.
ඇත්ත වශයෙන්ම, ලෙසෝතෝ, දකුණු අප්‍රිකාව, බොට්ස්වානා සහ නැමීබියාව විසින් දෙන ලද ආදර්ශය එයින් පිළිබිඹු වන අතර, 2000 දී ඇතිකර ගත් Orange-Senqu River Commission – Orasecom (ඔරසෙකොම්) හරහා එම රටවල් අතර සහයෝගීතාව තීව්‍ර කළේය. එම උදාහරණයෙන්, හවුල් ජල මූලාශ්‍ර ගිවිසුම් ඇති කර ගැනීම සහ සාධාරණව භාවිතා කිරීමේ මූලධර්ම ඇතුළත් කිරීම, තත්ත්වය නරක අතට හැරීම සඳහා ප්‍රමාණවත් බව ඔප්පු විය. කෙසේ වෙතත්, අතිරේක ජලය නිදහස් කිරීම අවශ්‍ය වූ විට, පර්යේෂණයන් නිරන්තරයෙන් යෝජනා කරන්නේ ගං මෝය දිගේ ඉහළට ගලා දෙන කරදිය ඉවත් කිරීම සහ අපජල පවිත්‍රකරණය කිරීම ඉතාමත් කාර්‍යක්‍ෂම ක්‍රම දෙකක් බවයි.
සමහර විට ඊජිප්තුව මෙම පණිවිඩයට අවනත වන්නට ඇත. ලොව විශාලතම අපජල පවිත්‍රාගාරය සමඟ නව ඩෙසලිනේෂන් කම්හල් 47ක් පමණ විවෘත කිරීම සඳහා එරට රජය පසුගිය වසරේදී ගිවිසුම් ගණනාවක්ම අත්සන් කළේය. ඊජිප්තු බලධාරීන් විසින් බලාගාර ඉදිකිරීම වේගවත් කළද, මෙම ව්‍යාපෘති වලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් 2030 වසර වන තුරුත් නිම නොකෙරෙන අතර රටේ ජල තත්ත්වය තවදුරටත් පිරිහෙමින් පවතී.
හාර්තෝග් විශ්වාස කරන්නේ ඊජිප්තුව, ඉතියෝපියාව සහ සුඩානය ගැටුම් වලින් වැළකී සිටීමට නම් බාහිරින් උපකාර පැතිය යුතු බවයි.
ඇඩිස් අබාබාහි වැඩි වැඩියෙන් හුදෙකලා වන රජයට එල්ල වන පීඩනය වැඩි වෙමින් පවතින බව පවසන ඇය, “රටවල් තුනටම එකඟතාවක් ඇති කර ගැනීමට නොහැකි වන අතර එය උත්සන්න වීම වැළැක්වීම සඳහා ජාත්‍යන්තර රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික උත්සාහයන් වේගවත් කළ යුතුයි. එක්සත් ජනපදය, රුසියාව සහ චීනය වැනි රටවලට පාර්ශ්වීය බැඳීමක් ඇති කර ගැනීමට ගිවිසුම් ගත රටවලට උපකාර කිරීම සඳහා එක්වීමට හොඳම පිවිසුම මෙය විය හැකිය.” ඇය පවසයි.
ඔරේන්ජ්-සෙන්ක් ගංගා ද්‍රෝණිය සඳහා ජලය බෙදා ගැනීමේ ගිවිසුමක් 2000 දී අත්සන් කරන ලද නමුත් එහි අතු ගංගා වල වේලි මතභේදයට තුඩු දී ඇත
අභ්‍යන්තර ගැටුම් ගැන කුමක් කිව හැකිද ? ජලය හොඳින් කළමනාකරණය කර ගැනීම සඳහා කුඩා ජාතීන් කිහිපයක් තමන්ගේම මාවත්වල ගමන් කරමින් සිටිති. පේරු රාජ්‍යයට ජලය අලෙවි කිරීමෙන් උපයා ගන්නා තම ලාභයෙන් කොටසක් පර්යේෂණ, හරිත යටිතල පහසුකම්, ජල කළමනාකරණය සඳහා ඒකාබද්ධ කිරීම වෙනුවෙන් නැවත ආයෝජනය කිරීම අවශ්‍ය වේ. වියට්නාමය සිය මෙකොං ඩෙල්ටාවේ කාර්මික දූෂණය මැඩපැවැත්වීමට කටයුතු කරන අතර සාම්ප්‍රදායිකව ඉදිකරන ලද ජල යටිතල පහසුකම් සිය සිය නාගරික හා ග්‍රාමීය පදිංචිකරුවන් අතර වඩාත් සාධාරණ ලෙස බෙදා හැරීම සහතික කරයි.
දේශගුණික විපර්යාස සහ වැඩෙන ජනගහනය ලොව පුරා නියඟය පිළිබඳ ගැටළුව තව තවත් උග්ර කරන හෙයින් ගැටුම් සහ සංක්‍රමණය නැවැත්වීම සඳහා එවැනි විසඳුම් වඩාත් අවශ්‍ය වනු ඇත. පසුගිය වසරේ දෙසැම්බර් මාසයේදී-අලි අල් සද්ර් බස්රා හැර ගොස් වසර දෙකකටත් වැඩි කාලයකට පසු-නගරයේ නිවාස වලින් පිරිසිදු පානීය ජලය ලබා ගත හැකි වූයේ 11% කටත් අඩු පිරිසකට ය.
2020 අවසානයේදී යුනිසෙෆ් ආයතනය මඟින් ඩොලර් මිලියන 6.4ක ප්‍රතිපදන ලබා දුන් ජලය කළමනාකරණ ව්‍යාපෘති අපේ්ෂිත ඉලක්ක වෙත ළගා නොවීය. තව දුරටත් බස්රාහි ජනතාව ජල හිගයෙන් හා දුෂිත ජලයෙන් නිරන්තර පීඩාවට පත්ව සිටින අතර මහජන කැළඹීම් අඛණ්ඩව සිදුවේ. තත්ත්වය යහපත් වනු ඇති බවට කිසිදු සලකුණක් මේ දක්වා දැකගත නොහැකිය.
“මම පිරිසිදු ජලය ඉල්ලා විරෝධය දැක්වූ විට, ඒ සියල්ල පිටුපස ඇත්තේ කුමක්දැයි මම දැන සිටියේ නැහැ” අලි පවසයි. “මට බොන්න මොනා හරි ඕන වුණා.”
බී.බී.සී වාර්තාවකි – සැකසුම – තීක්ෂණ වෙළෙන්එගොඩ
