වසර 30 කට වැඩි කාලයක් තිස්සේ වර්ග සැතපුම් 45 ක් (වර්ග කිලෝමීටර් 116 ක්) ආවරණය වන කුඩා ඉඩම් කැබැල්ලක් අප වැඩ කරන, ජීවත්වන හා ක්‍රීඩා කරන ආකාරය කෙරෙහි බාහිර බලපෑමක් ඇති කර තිබේ.
කැලිෆෝනියාවේ ‘සිලිකන් නිම්නය Silicon Valley අපේ ජීවිත හැඩගස්වයි. අප අපගේ ගෘහස්ථ සාප්පු සවාරියේ යෙදෙන වෙබ් අඩවි වල සිට අපගේ විද්‍යුත් තැපැල් ලිපි සපයන සමාගම්, අප නරඹන වීඩියෝ ප්‍රවාහ සේවා දක්වා සියල්ලම පාහේ එක්සත් ජනපදයේ මෙම කෙළවරේ පිහිටා ඇත.
එහෙත් මෑතකදී සිලිකන් නිම්නයේ ආධිපත්‍යට බරපතළ ප්‍රහාරයක් එල්ල වී ඇත. ඒ ‘ටික්ටොක් –TikTok ‘ යෙදුම හරහාය. TikTok මව් සමාගම වන (චීන සමාගමක් වන) බයිට් ඩෑන්ස් ByteDance සිලිකන් නිම්නයේ ආධිපත්‍යයේ හදවතට කාවැදී ඇත.
චීනයෙන් නික්මෙන අනෙකුත් ඩිජිටල් නිෂ්පාදන සමඟින්, ටික්ටොක්ට තාක්ෂණයේ අනාගතය නැවත හැඩගස්වා ගැනීමේ හැකියාවක් ඇත. සැන් ෆ්රැන්සිස්කෝ බොක්කට වඩා කර්මාන්ත, සංස්කෘතිය සහ අවශ්‍යතා හැඩගැස්විය හැකි අනාගතයක් ෂැංහයි හෝ බීජිං වෙත ඉක්මනින් උදාවනු ඇත.
ඕස්ට්‍රේලියාවේ නිව් සවුත් වේල්ස් විශ්ව විද්‍යාලයේ කලා හා මාධ්‍ය පාසලේ ජ්‍යෙෂ්ඨ කථිකාචාර්ය ඉලේන් ජිං ෂාවෝ (Elaine Jing Zhao) පවසන්නේ, ‘‘මීට පෙර චීනයේ සමාජමාධ්‍ය වේදිකාවල නිර්මාණය සිදු වුණේ බටහිර අනුකරණයෙන්. ඒත් වර්තමානයේ, බටහිර සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා චීන සමාජ මාධ්‍ය වේදිකාවලින් ඉගෙන ගන්නා ආකාරය දෙසට මාරු වෙමින් සිටිනවා”
චීන යෙදුම්, වේදිකා (Chinese apps, platforms) සහ සේවාවන් දැනට බටහිර රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය.
චීන තාක්ෂණයේ නැගීම
ලොව පුරා මාසිකව සක්‍රීය පරිශීලකයින් මිලියන 690 ක් සිටින ටික්ටොක් වඩාත් ප්‍රචලිත වන්නේ මිලියන 100 ක් එක්සත් ජනපදයේ වන අතර තවත් මිලියන 100 ක් යුරෝපයේ ය.
එක්සත් ජනපදයේ මිලියන 100 ක් සහ යුරෝපයේ තවත් මිලියන 100 ක් ඇතුළුව ලොව පුරා මාසිකව සක්‍රීය පරිශීලකයින් මිලියන 690 ක් ටික්ටොක් සතුව ඇත
චීන සම්භවයක් ඇති අනෙකුත් යෙදුම් මෙන්ම, ටික්ටොක් හි හිමිකරුවන් යෙදුමේ පසුබිම අවතක්සේරු කිරීමට උත්සාහ කර ඇත.
“ඔවුන්ට අවශ්‍ය වන්නේ ජාත්‍යන්තර පරිශීලකයින්ට ඔවුන් චීන වේදිකා නොව ගෝලීය වේදිකා” යන හැඟීම ලබා දීමට ය ”යි නෙදර්ලන්තයේ ග්‍රොනින්ගන් විශ්ව විද්‍යාලයේ සහකාර මහාචාර්ය ජියාන් ලින් පවසයි.
“ඔවුන්ට ඇත්ත වශයෙන්ම අවශ්‍ය වන්නේ ඔවුන් අනිවාර්යයෙන්ම චීන ජාතිකයන් නොවන බවට මෙම හැඟීම මහජනයාට සම්ප්‍රේෂණය කිරීමට ය. ඔවුන් අනෙක් අය වගේම ගෝලීය වේදිකාවක්.”
එක්සත් ජනපද ජනාධිපති ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප් මෙම යෙදුමට එරෙහිව ගෙන ඇති දැඩි ස්ථාවරය නිසා ඔවුන්ගේ පසුබෑම පිළිබඳ භීතිය දරා ඇති අතර ජනාධිපති ට්‍රම්ප් සැලකිය යුතු සාක්ෂි නොමැතිව කියා සිටියේ එය ජාතික ආරක්ෂක අවදානමක් බවයි.
ටික්ටොක්ට විරුද්ධ වන අනෙකුත් රටවල් අතර 2020 ජුනි මාසයේදී යෙදුම තහනම් කරන ලද ඉන්දියාව සහ ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී දින 10 ක් තහනම් කළ පාකිස්තානය ඇතුළත් වේ.
2020 ජුනි මාසයේදී නවදිල්ලියේදී චීන යෙදුම් ඔවුන්ගේ දුරකථනයෙන් ඉවත් කරන ලෙස උද්ඝෝෂකයෝ පුරවැසියන්ගෙන් ඉල්ලා සිටිති.
නමුත් මෙම අභියෝගයන් අනෙකුත් චීන තාක්‍ෂණ සමාගම් ටික්ටොක්ගේ නායකත්වය අනුගමනය කිරීමෙන් වලක්වනු ඇතැයි සිතිය නොහැකි බව ලින් පවසයි. “ඉදිරි වසරවලදී චීන සමාගම් වඩාත් අභිලාෂකාමී හා ශක්තිමත් වනු ඇතැයි මම විශ්වාස කරමි,” ඔහු පවසයි.
මෙම සමාගම් ඔවුන්ගේ ගෝලීය අභිලාෂයන් වැඩි කර ගනු ඇතැයි ඔහු අපේක්ෂා කරයි: චීන දේශීය තාක්ෂණික වෙළඳපොල ඉතා සංතෘප්ත බැවින්, දැඩි මට්ටමේ තරඟකාරිත්වයක් ඇති බැවින්, ඔවුන්ට විදේශීය වෙළඳපොළෙන් වැඩි අවස්ථාවන් ලැබෙනු ඇත.
බටහිර තාක්‍ෂණය වෙනස් කිරීම
දැනටමත්, චීන දියත් කළ යෙදුම් පරිශීලකයින් සමඟ අන්තර්ක්‍රියා කරන ආකාරය සහ ඔවුන් යෙදුම් තුළ සපයන සේවාවන් බටහිර වේදිකාවලට බලපෑම් කරයි. එක් උදාහරණයක් වන්නේ “සුපර්අප් superapp”ය.
“චීනයේ සුපිරි යෙදුමක් බවට පත්වීම සාමාන්‍ය දෙයක් වන අතර එහිදී ඔබ එකම යෙදුම තුළ විවිධ දේ කරයි” යනුවෙන් ටික්ටොක් සහ එහි භාවිතා කරන ආකාරය පිළිබඳව සමාගම් සහ බලපෑම් කරන්නන්ට උපදෙස් දෙන ලන්දේසි සමාජ අලෙවිකරණ ආයතනයක නිර්මාතෘ ෆේබියන් ඕවෙහාන්ඩ් පවසයි.
සමහර විට වඩාත්ම ජනප්‍රිය සංයෝජනය? සමාජ මාධ්‍ය සහ වාණිජ්‍යය. “චීනයේ මිනිසුන් සමාජ මාධ්‍ය විනෝදාස්වාදයේ වාණිජකරණයට ලක්වූ අනුවාදයට පුරුදු වී සිටින අතර ඔවුන්ගේ යෙදුම් හරහා ඊ-වාණිජ්‍යය සහ ව්‍යාපාර විශාල ප්‍රමාණයක් කරති” ලින් වැඩි දුරටත් පවසයි.
නිදසුනක් ලෙස, ඩොයින් හි, නිර්මාණකරුවන්ට වේදිකාවට පළ කරන කෙටිමං වීඩියෝ (shortform videos) නරඹන විට පරිශීලකයින්ට කෙලින්ම යෙදුමෙන් නිෂ්පාදන මිලදී ගත හැකිය. බටහිර දෙසින් ටික්ටොක් විසින් 2020 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී දියත් කරන ලද අන්තර්ජාල සාප්පු සවාරි වේදිකාවක් වන ෂොපීෆි සමඟ ඒකාබද්ධ කිරීම හඳුන්වා දෙයි.
WeChat, බොහෝ විට තනිකරම චැට් යෙදුමක් (chat app) ලෙස විස්තර කර ඇති අතර එය ඊටත් වඩා වැඩිය: එය ගෙවීම් වේදිකාවක් (payment platform) සහ මිතුරන් සමඟ යාවත්කාලීනව සිටීමට මාර්ගයකි.
චීනයේ සුපර්අප් ජනප්‍රිය වීමට හේතුව සරල බව ෂාඕ පවසයි. “තම ජීවිතයේ සෑම කොටසක්ම සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා සහ සුපර්අප් මඟින් සංවිධානය කිරීම සැබවින්ම පහසු යැයි මිනිසුන්ට හැඟේ,” ඇය පවසයි.
“අන්තර්ජාලය හරහා සාප්පු යාමේ සිට කුලී රථ පැදවීම, මිතුරන් සමඟ සමාජගත වීම සහ ආගන්තුකයන් හමුවීම දක්වා ඔබට එක් යෙදුමක් තුළ කළ හැකි සියල්ල.”
ටික්ටොක් සතු බයිට් ඩෑන්ස් හි බීජිං මූලස්ථානය
මේ ආකාරයේ ප්‍රවේශයකට අසමාන පද්ධති පරිශීලකයින්ට පහසු ස්ථානයකට සම්බන්ධ කිරීම සඳහා තවත් දත්ත භාර දීම අවශ්‍ය වේ. (එය සැමට පහසු නොවන දෙයක්) නමුත් විශේෂඥයන් විශ්වාස කරන්නේ ජන විකාශනය යෙදුම් සංවර්ධකයින්ගේ පැත්තේ බවයි.
“තරමක් පරිස්සම් වන පැරණි පරම්පරාවට වඩා තරුණ පරිශීලකයින් එය ඉක්මණින් පිළිගනු ඇත,” ඕවහාන්ඩ් පවසයි. පුද්ගලිකත්වයට වඩා පහසුව ඔවුන් අගය කරයි. ”
බටහිර සමාගම් සැලකිල්ලට ගනී. ෆේස්බුක් වැනි වේදිකා විවිධ අංග සහ සේවාවන් එකම කුඩයක් යටතට ගෙන ඒමට පටන් ගෙන ඇත: මෑත වසරවලදී, ෆේස්බුක් සිය ප්‍රධාන සමාජ ජාලයට මාර්ගගත වීඩියෝ (Facebook Watch) සහ සාප්පු සවාරි (Facebook Marketplace) ඒකාබද්ධ කර ඇත. ෆේස්බුක් හි හිමිකාරීත්වය දරන ඉන්ස්ටග්‍රෑම්, ටික්ටොක් වැනි කෙටිමං පුනරාවර්තන වීඩියෝ, ඉන්ස්ටග්‍රෑම් රීල්ස් (Instagram Reels) නමින් මෑත මාසවලදී එකතු කර ඇති අතර ෂොපීෆි (Shopify) සමඟ සම්බන්ධතාවයක් ඇති බැවින් බලපෑම් කරන්නන්ගේ රසිකයින්ට ඔවුන්ගේ ප්‍රියතම ඇඳුම් පැළඳුම් යෙදුම තුළ කෙලින්ම මිලදී ගත හැකිය.
සිලිකන් නිම්නයේ වෙසෙන චීන තාක්‍ෂණ විශේෂඥයකු වන රූයි මා එකඟ වන්නේ “වැඩි වැඩියෙන් සමාගම් ඔවුන්ගේ යෙදුම් වලට තවත් විශේෂාංග එකතු කිරීමට උත්සාහ කරන බව මට පෙනේ. එය බොහෝ විට චීන තාක්‍ෂණය මෙන් මඳක් පෙනෙන විශාලතම විවෘත පියවර විය හැකිය.”
වැඩි දියුණු කළ මධ්‍යස්ථභාවය
එහෙත්, තිරය පිටුපස, අර්ථවත් වෙනසක් ඇති කළ හැකි වෙනත් වෙනස්කම් තිබේ.
ටික්ටොක් ආබාධිත සහ අධික බර නිර්මාණකරුවන් (overweight creators) සඳහා වන ප්‍රවේශයන් විවේචනයට ලක් කර ඇති අතර , (ඔවුන්ගේ වීඩියෝ ප්‍රමුඛතාවය නොදක්වන බවට චෝදනා කර ඇත) එය චීනයේ කාර්ය මණ්ඩලය විසින් සකස් කරන ලද මධ්‍යස්ථ ප්‍රතිපත්තිවල උරුමයකි. වඩාත් විවෘත, අඩු වාරණයක් සහිත බටහිර රසය හා සංස්කෘතිය සඳහා ඉඩ සැලසෙන පරිදි මධ්‍යස්ථභාවය පිළිබඳ සිය ප්‍රතිපත්ති නැවත සකස් කර ඇති බව යෙදුම පවසයි.
“මාධ්‍ය වාර්තා මත පදනම්ව අප දන්නා දෙයින් ඇඟවෙන්නේ කුමන ආකාරයේ අන්තර්ගතයන් ප්‍රවර්ධනය කළ යුතුද යන්න සහ වෙනත් පරිශීලකයින්ගෙන් කුමන ආකාරයේ අන්තර්ගතයන් මකා දැමිය යුතුද යන්න හෝ සැඟවිය යුතුද යන්න පිළිබඳව ටික්ටොක් සමාගමට තමන්ගේම සමාගම තුළ ඉතා පැහැදිලි මාර්ගෝපදේශ ඇති බව” ලින් පවසයි.
ටික්ටොක් පරිශීලක ‘Ghoulbabyghoul” මැඩ්රිඩ් හි වාර්තා කරයි
ටික්ටොක් එහි අන්තර්ගත නවීකරණ ප්‍රතිපත්ති දේශීයකරණය කර තිබියදීත්, බටහිර සමාජ වේදිකාවලට වඩා බොහෝ සෙයින් ක්‍රියාශීලී ලෙස රැඳී සිටින්නේ කරදරකාරී අන්තර්ගතයන් දකින තැනට මැදිහත් වීමෙනි.
සමාගමේ 2020 සැප්තැම්බර් විනිවිදභාවය පිළිබඳ වාර්තාවෙන් පෙන්නුම් කරන්නේ, 2020 මුල් භාගයේදී ටික්ටොක් වෙතින් ඉවත් කරන ලද වීඩියෝ මිලියන 104 න් 90.3% ක් කිසිදු දර්ශනයක් ලැබීමට පෙර ඉවත් කර ඇති අතර උල්ලංඝනය කිරීම් පිළිබඳව අනතුරු ඇඟවීමට පෙර 96.4% යෙදුම විසින්ම ඉවත් කරන ලද බවයි.
එය යූ ටියුබ් හි අන්තර්ගත නවීකරණ ප්‍රතිපත්ති සමඟ සසඳන්න. කොරෝනා වයිරස් අර්බුදය යූ ටියුබ්ට මිනිස් මැදිහත්වීමකට වඩා ස්වයංක්‍රීයව මධ්‍යස්ථකරණය මත යැපීමට බල කරන තුරු, යෙදුම ටික්ටොක් හි ක්‍රියාකාරී ඉවත්කිරීම් වලින් ටිකක් පසුගාමී විය.
නිර්දේශ
චීන සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා බටහිර ඒවාට බලපෑම් කරන තවත් ක්‍රමයක් නම් ඔවුන් තොරතුරු ඉදිරිපත් කරන ආකාරය සහ පෙරහන් කිරීමයි – present and filter information.
ෆේස්බුක් සහ ට්විටර් ඔබේ මිතුරන් ඔබේ ප්‍රවෘත්ති සංග්‍රහයේ (news feed) පළ කරන සහ බෙදාගන්නා දේ පදනම් කර ගෙන පෝස්ට් නිර්දේශ කරන අතර, ටික්ටොක් සහ වෙනත් චීන යෙදුම් ඔබ ගැන හැකි තරම් ඉගෙන ගැනීමට උත්සාහ කරයි, පසුව ඔබ කැමති යැයි ඔවුන් සිතන අන්තර්ගතය ඔබට යොමු කරන්න පියවර ගනී . “චීනයේ විවිධ වේදිකා රාශියක් ගවේෂණය කෙරෙහි වැඩි අවධානයක් යොමු කරන බව ඔබට පෙනේ. මෙහි එය ඔබේ සමාජ කවය තුළ බොහෝ දේ ඇත,” ඕවහාන්ඩ් පවසයි.
ටික්ටොක් හි වීඩියෝ පළ කරන ඕනෑම කෙනෙකුට වට්ටමක් ලබා දෙන බීජිං අවන්හලක් පසුකර මිනිසෙකු ගමන් කරයි
මෙම ආකෘතිය අපගේ මනාපයන් තේරුම් ගන්නේ අප දැනටමත් දැක ඇති වීඩියෝ සමඟ පූර්ව හැසිරීම මත පදනම්ව, අපගේ අභිලාෂයන් උපකල්පනය කිරීමට වඩා අපගේ අතීත සෙවුම් වචන සමඟ අන්තර්ක්‍රියා කරන හෝ ඒවා හරහා ය. එය අර්ථවත් වෙනසක් වන අතර එය අප තොරතුරු පරිභෝජනය කරන ආකාරය හැඩගස්වන අතර අන්තර්ගතය නිර්මාණය කරන අයගේ ආර්ථික විද්‍යාව වෙනස් කරයි.
ඇල්ගොරි තම ගවේෂණය සහ නිර්දේශය පිළිබඳ චීන ආකෘතිය යටතේ, පරිශීලකයින් ඔවුන් අනුගමනය කරන තනි අන්තර්ගත නිර්මාණකරුවන්ට අඩු අවධානයක් යොමු කරයි. යූ ටියුබ් හි, උදාහරණ ලෙස, ධනවත් හෝ බලවත් පුද්ගලයින් ජනප්‍රිය පුද්ගලයන් බවට පත්ව ඇත්තේ ඔවුන්ට පක්ෂපාතී රසික පිරිසක් ගොඩනැගීමට ඇති හැකියාව නිසාය. නමුත් ටික්ටොක් හි, යෙදුමේ ජනප්‍රිය බව ඔප්පු කරන තනි වීඩියෝවක් නිසා ඕනෑම කෙනෙකුට එක රැයකින් තරුවක් බවට පත්විය හැකිය. (තවද යෙදුමේ කේතය හරහා ඊළඟ ජනප්‍රිය වීඩියෝව මතු වූ විට එම කීර්තිය ඉක්මනින් අතුරුදහන් විය හැකිය)
එම උපායමාර්ගය කෙතරම් ජනප්‍රිය වී ඇත්ද යන්න, එය වෙනත් සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා අතර පුළුල් වෙනසක් සංඥා කළ හැකිය.
තාක්ෂණයේ අනාගතය
චීන සමාගම් තාක්‍ෂණය සඳහා වැඩි වැඩියෙන් බලපෑම් කරන කාර්යභාරයක් දිගටම කරගෙන යන්නේ නම්, අපගේ සබැඳි ලෝකයට 2030 වන විට බෙහෙවින් වෙනස් විය හැකිය.
එකක් නම්, එය සිලිකන් නිම්න ප්‍රමිතියට වඩා විවිධාංගීකරණය කළ හැකි ය. චීන යෙදුම් දැන් වඩාත්ම ප්‍රචලිත වුවත්, එය වෙනස් විය හැකිය. “එය චීන සමාගම් පමණක් නොව ආසියාවේ අනෙකුත් සමාගම්” යැයි ෂාඕ පවසයි.
“මෙම කලාපීය යෝධයින්ට ගෝලීය වෙළෙඳපොළ කොටසක් ලබා ගැනීමට අවශ්‍ය විය හැකිය. ෆේස්බුක් සහ ගූගල් ආසියානු වෙළඳපොළෙන් කොටසක් සඳහා තරඟ වදින බව අපට පෙනේ, නමුත් ඒ සමඟම ආසියානු යෝධයෝ ද එක්සත් ජනපද වෙළඳපොළට ද පිවිසෙති. ”
චීන සමාජ මාධ්‍ය දැවැන්තයෙකු වන WeChat මව් සමාගම වන Tencent
ටික්ටොක් සමඟ අප දැනටමත් දකින යෙදුම් දේශීයකරණය කෙරෙහි වැඩි අවධානයක් යොමු කරන යෙදුම් ද අපට දැක ගත හැකිය. “ඔබට ගෝලීය සමාගමක් වීමට අවශ්‍ය නම්, ඔබ විවිධ පාරිභෝගිකයින්ට විවිධ සංස්කෘතික රුචි අරුචිකම් ලබා දිය යුතුයි” යැයි ෂාඕ පවසයි.
බටහිර නිෂ්පාදන චීනයෙන් සහ ආසියාවෙන් පිටත සාර්ථක උපාය මාර්ග හෝ සේවාවන්ගෙන් වැඩි පෙරමුණක් ගන්නා බව අපට පෙනෙනු ඇත. “බටහිරයන් බොහෝ දේ පිටපත් කිරීමට යන්නේ එතැනයි” කියා ඕවෙහාන්ඩ් පවසයි. “ක්‍රියාකාරීත්වය සහ තවත් බොහෝ දේ කිරීමට ඔවුන්ගේම යෙදුම් පුළුල් කිරීම සම්බන්ධයෙන්.”
ඉදිරි දශකය තුළ තාක්ෂණයේ අනාගතය නිසැකවම පසුගිය අවුරුදු 20 තුළ අප පුරුදු වී ඇති සිලිකන් නිම්නය විසින් නිර්මාණය කරන ලද පරමාදර්ශයට වඩා බෙහෙවින් අඩු වනු ඇත. නමුත් එය කුඩා පියවරයන් හා සුළු බලපෑම් තුළින් පරිණාමය වනු ඇති බව පෙනේ. ටික්ටොක් ඩොයින්ගෙන් වෙනස් වන ආකාරය සහ යෙදුමේ චීන අනුවාදයේ වෙනස්කම්වල පසුබෑම බටහිර දෙසට ගමන් කරයි.
මෙය ඇත්ත වශයෙන්ම ගෝලීයකරණය වූ ලෝකයක් ක්‍රියාත්මක වන ආකාරය බව ෂාඕ පවසයි. “එය හරස් පරාගනයට උදාහරණයක්. ව්‍යාපාර කිරීම යනු සැමවිටම එකිනෙකාගෙන් ආශ්වාදයක් ලබා ගැනීමයි‘‘
2020 නොවැම්බර් 19 වැනි දින බී.බී.සී හි පළ වූ ලිපියක අනුවාදනයකි – සැකසුම – තීක්ෂණ වෙළෙන්එගොඩ
