මේ තවත් අලි කතාවක් නොවේ !
‘මැණිකා‘ ගැන කතාව ඔබට මතක ඇති. ඒ වගේම දෛනිකව සිදුවන අලි මරණ ගැනත් ඔබට යම් අවබෝධයක් ඇති. ඒත් යුද්ධයට දැක් වූ සහායට කෘතගුණ සැලකීමක් ලෙස 1985දී පාකිස්ථානයට තෑගි දුන්න අලි පැටවා වින්ද දහදුක් ගැන ඔබ කිසිම දෙයක් නොදන්නවා විය හැකිය. මේ වසර 35ක් පුරා ‘කාවන්‘ නම් මේ අලියා පාකිස්ථානයේදී විදි අපමණ දුක් කන්දරාව පිළිබද සත්‍ය කතාවයි.
මෙය තවත් එක් අලි කතාවක් නොවේ.
‘‘දශක ගණනාවක් තිස්සේ ලෝකයේ හුදකලාම අලියා පාකිස්තාන සත්වෝද්‍යානයක පිහිටි ඔහුගේ කුඩා, නිසරු බිම් කැබැල්ල තුළ වාසය කරමින් සත්වෝද්‍යානයට පැමිණෙන ජනතාව විනෝදයට පත් කර තිබේ.
ඔහු ඔවුන්ට ආචාර කරන විට අමුත්තන් වැඩි යමක් ඉල්ලා සිටිනු ඇත. හසුරුවන්නන් විසින් ඇණ ගසන ලද ගොන්කොකු වලින් (nailed bull hooks) ඔහුට පහර දුන් අතර, අමුත්තන්ගේ සාක්කුවල පිරී ඇති මුදල් වෙනුවෙන් ඔහු රංගනය ඉදිරිපත් කළේය.
ඔහු වටා සිටි සමහර සතුන් දිනපතා උන්හිටි ගමන් අතුරුදහන් වූ අතර, ධනවතුන්ගේ රසමසවුළු බවට ඔවුන් පත්වූ බවට විශ්වාස කළ හැකි පුවත් පැතිර ගියේය. ඔහුගේ එකම සහකාරිය මිය ගියේ ඇත්ගොව්වන්ගේ පහරදීම්වලින් සිදුවූ තුවාල ආසාදනය වීම නිසාය.
අවුරුදු ගණනාවක් තිස්සේ කිසිවෙකු මේ ඔහුගේ හුදකලා ඉරණම ගැන තැකීමක් නොකළ බව පෙනේ. ඔහුගේ තුවාල ආසාදනය වූ අතර ඔහුගේ කකුල් වටා දම්වැල් වලින් ඇති වූ තුවාල නිසා ස්ථිර කැළැල් ඇති විය. ඔහු සෙමෙන් මනෝ ව්‍යාධිය හා තරබාරුකම කරා ගමන් කළේය.
එහෙත් හදිසියේ සියල්ල වෙනස් විය. හෙට (29) දිනට එළිය වන විට ලෝකයේ හුදකලා අලියා මහාද්වීපයේ අනෙක් පැත්තේ නව ජීවිතයක් සඳහා ඔහුගේ පාළු කොටුව අතහැර යනු ඇත. ස්වේච්ඡා සේවකයින්ගේ සන්ධානයක් සහ ඇමරිකානු පොප් නිරූපකයෙකු වන චර්ට ස්තුති වන්න එය සිදුවන්නේය.
ශ්‍රී ලංකාවේ වාර්ගික යුද්ධය වෙනුවෙන් පාකිස්ථානය දැක්වූ සහයෝගයට කෘතගුණ සැලකීමක් ලෙස 1985දී ශ්‍රී ලංකාවෙන් පාකිස්ථානයට තෑගි දුන්න ‘කවාන්ගේ කතාව‘ මෙයයි එය යාඥාවකින් ආරම්භ වී ගීතයකින් අවසන් වීම විස්මය ජනකය.
ඒකාධිපතියාගේ දියණියගේ යාඥාව
බොලිවුඩ් චිත්‍රපටයක්, කිසියම් සියුම් ජාත්‍යන්තර රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකභාවයක් සහ එක් කුඩා දැරියකගේ අභිලාෂයන් නොතිබුණි නම් කවාන් මෙවැනි ඉරණමකට මුහුණ නොදෙනු ඇත.
පාකිස්තානයේ එවකට හමුදා පාලක ජෙනරාල් සියාඋල් හක්ගේ දියණිය වන සයින් සියා – Zain Zia ‘හති මේරේ සාති Haathi Mere Saathi – අලි ඇතුන්ගේ මිත්‍රයන්‘ නම් බොලිවුඩ් චිත්‍රපටය නැරඹීමෙන් පසු අලි පැටවුන් සමඟ ආදරයෙන් බැඳී සිටියාය. ඉතින් ඇය යාඥාවක් කළාය.
“මම අහස දෙස බලා යාඥා කළා. අල්ලාහ් දෙවියනි ! මට හතී මේරා සාතියක් දෙන්න (ආදරණීය දෙවියනි, මගේ මිතුරෙකු වීමට අලියෙකු මට දෙන්න),” සයින් මෑතකදී බීබීසීයට පැවසුවාය.
ඇගේ යාඥාව ඇසුණි. ඒ තම පියාටය. වැඩි වේලාවක් යන්නට මත්තෙන්, (සයින් පාසලට සූදානම් වෙමින් සිටියදී) ජෙනරාල් හක් ඇයට නවත්වන්නැයි ඉල්ලා, ඇයගේ ඇස් වසා ගෙන නිවස පිටුපස වූ උද්‍යානය වෙත කැදවා ගෙන ගියේය.
“ඔහු කිව්වා මට පුදුමයක් තියෙනවා කියලා” ඇය සිහිපත් කළාය.
“ඔහු පසුව මට කීවා දැන් ඔබ ඇස් අරින්න කියලා. මම චකිතයකින් යුතුව එය කළා. මා ඉදිරිපිට සිටියේ අලි පැටියෙක් ! ඔහු හරිම ආදරණීයයි. මම තරයේ කියා සිටියේ අපි ඔහුව නිවසේ තබා ගනිමු කියලා‘
නමුත් මගේ පියා කිව්වා ‘ඔහු අයිති රජයටයි. ඒ නිසා අපි ඔහුව සත්වෝද්‍යානයට භාරදිය යුතුයි. අපිට ඔහුව හොඳින් බලාගන්න බැහැ. විශේෂයෙන්ම ඉක්මනින් ලොකු වේවි. ලොකු අලියෙක් බලා ගන්න ඔබට බැහැ‘
කුඩා අලියාට දුන් අපූරු නම ‘කවාන් Kaavan ය. ඔහු එතෙක් ශ්‍රී ලංකාවේ පින්නවල අලි අනාථාගාරයේ (පීඊඕ) රඳවාගෙන සිටි බව එක්සත් ජනපදයේ ජීවත් වන, ශ්‍රී ලංකාවේ අලි පුනරුත්ථාපන විශේෂඥ රවී කොරයා පවසයි.
කොටි සංවිධානයට එරෙහිව කළ යුද්ධයේදී පාකිස්ථානය ශ්‍රී ලංකා හමුදාවට සහාය දැක්වීම ගැන කෘතඥවීමට අවුරුද්දක් වයසැති පැටවා ජෙනරාල් හක්ගේ රජයට තෑගි කර ඇතැයි සැලකේ.
කවාන් සැබවින්ම අනාථ දරුවෙක් ද ? යන ප්‍රශ්නයට නිශ්චිත හේතු දැක්වීම අසීරුය. එහෙත් 1985 දී තරුණ අලියා ඉස්ලාමාබාද්හි සත්වෝද්‍යානයකට පැමිණි බව අපි දනිමු.
රන් ආකරයක්
මාගුසාර් සත්ව උද්‍යානය (Marghuzar Zoo) ඉදිකර ඇත්තේ මීට වසර හතකට පෙරය, නමුත් ඒ වන විටත් බල රික්තයක් මතුවී ඇති අතර, ඒ සඳහා “ව්‍යාපාරික මාෆියාවන්” හේතු වී තිබේ.
සරලව කිවහොත්, සත්වෝද්‍යානයේ සිදු වූ දේ හෝ එහි සතුන් ගැන බලධාරීන් සැලකිලිමත් වූ බවක් නොපෙනුණි.
එසේම, බලගතු සත්වෝද්‍යාන සේවකයින් ගණනාවක් පවුලේ සාමාජිකයින්ට කොන්ත්‍රාත් ලබා දීමට පටන් ගත් අතර, ආකර්ශනීය භූමිය තුළ මෙන්ම අවට හරිත පටි මත ආහාර වෙළඳසැල් සහ ළමා ක්‍රීඩා පිටි පවත්වාගෙන යාමට ඔවුන්ට ඉඩ ලබා දෙන ලදී.
ඔවුන්ට මුදල් ඉපයීමේ වෙනත් ක්‍රම ද තිබුණි.
විවිධ කාලවලදී කලාපයේ බලගතු පුද්ගලයින් විසින් පවත්වනු ලබන බාබකියු සාද සඳහා සතුන්, ප්‍රධාන වශයෙන් කළු තාරාවුන් රහසිගතව සපයා ඇති බවට සාක්ෂි තිබේ.
2019 දී සත්වෝද්‍යානයේ වරින් වර සමීක්ෂණ පැවැත්වීමට Friends of Islamabad Zoo (FIZ) නම් ස්වේච්ඡා සේවකයින් පිරිසක් කටයුතු කළ විට සත්ව සංඛ්‍යාව උච්චාවචනය වී ඇති බව ඔවුන්ට පෙනී ගියේය. මෙම විෂමතා පෙන්වා දුන් විට හදිසියේම නව සතුන් කොටු තුළ දර්ශනය විය.
කණ්ඩායම සොයාගත් එකම දෙය එය නොවේ.
“සත්වෝද්‍යානයේ කිසිදු පශු වෛද්‍ය පහසුකමක් සහ ඖෂධ සැපයුම් නොමැත” යනුවෙන් FIZ ස්වේච්ඡා සේවකයෙකු වන මොහොමඩ් බින් නවීඩ් පවසයි.
“මෙහි සත්ව සෞඛ්‍ය පහසුකමක් නොමැත; ශල්‍යකර්මයක් කිරීමට ඉඩක් නැත. රෝගී සතෙකු හුදෙකලා කර තැබිය හැකි ඉඩක් නොමැත.”
මේ සියල්ල මධ්‍යයේ සත්වෝද්‍යානයේ තාරකාව වන කවාන් විය.
කවාන්ගේ රාජකාරිය වූයේ විවෘත වේලාවේදී සෙනගට විනෝදාස්වාදය ලබා දීම සඳහා වැටෙහි සිටගෙන සිටීම, ඔහුගේ කඳ, හිඟමනේ පාත්‍රයක් ලෙස ඔසවා තැබීම ය.
කවාන්ගේ රාත්‍රීන් ගත කළේ කුඩා අක්කර භාගයක් පමණ වන කොන්ක්‍රීට් තට්ටුවක් සහිත පැල්පතක ය. එහි කිසිම පහසුකමක් හෝ නොවූ බව වාර්තාවල සදහන්ය.
එහෙත් වාසනාවකට මෙන් කවාන් තනිකමක් නොවීය. වසර ගණනාවක් තිස්සේ ඔහුගේ නිරන්තර සහකාරිය වූයේ ‘සහේලි‘ ය. 1990 ගණන්වල මුල් භාගයේදී බංග්ලාදේශයේ සිට ගෙන එන ලද කෙනෙරක් වූ ඇය කවාන්ට සැබවින්ම ලෙන්ගතු වූවාය.
එවැනි මිත්‍රත්වයේ අවශ්‍යතාවය අවතක්සේරු කළ නොහැකිය. වනජීවී විශේෂඥයන් පවසන්නේ අලි ඇතුන් සංජානනීය නවීන හා බුද්ධිමත් බවයි. ඔවුන්ට අවුරුදු 60 ත් 70ක ආයු කාලයක් ඇති අතර සමාන හැඟීම් ඇති අතර ශක්තිමත් පවුල් බැඳීමක් ඇති කරයි. ඔවුන් ඔවුන්ගේ මළවුන් ගැන ද වැලපෙති.
සහලි 2012 දී මිය ගියාය. මරණය ගැන නිල වාර්තාවල සදහන් වන්නේ උණුසුම් කාලගුණය හේතුවෙන් ඇය හෘදයාබාධයකින් මිය ගිය බවයි. නමුත් FIZ ස්වේච්ඡා සේවිකාවක් වන මොහොමඩ් බින් නවීඩ් චෝදනා කරන්නේ ‘එය සැබවින්ම සමතුළ ඇති වූ ගැඹුරු තුවාල ආසාදනයක් මගින් සිදු වූ බව‘යි.
“ඇයට නිරන්තරයෙන් මුහුණ දීමට සිදු වූ පහරදීම් හේතු වෙන් ඇති වූ ගැඹුරු තුවාල තිබුණා. ඇය ගැන්ග්‍රීන් රෝගයට ගොදුරු වී සෙප්ටික් කම්පනයකින් මිය ගියාය. සෑම දෙනාම මෙය දන්නා නමුත් එය පිළිගන්නේ නැත,” ඇය පවසයි.
කවාන් – ඔහුට අවශ්‍ය ස්වාභාවික පරිසරය මේ වන විටත් අහිමි වී ඇත. ඇයගේ මරණයට පෙර වසර කිහිපය තුළ වැඩි වැඩියෙන් ආක්‍රමණශීලීව ක්‍රියා කර ඇත. ඔහු 2000 සිට දම්වැල්වල දීර්ඝ කාලයක් ගත කළේය.
ඇය මිය ගිය පසු ඔහු නරක අතට හැරුණේය. ඔහු භයානක බවට අනතුරු ඇඟවූ අතර කිසිවෙකුට හුදකලා අලියාට සමීප වීමට ඉඩ නොදුනි.
එෆ්පීඅයි හි කණ්ඩායම 2016 දී පැමිණෙන විට, ඔවුන් සත්වෝද්යානයෙන් “ආක්‍රමණශීලී” සතෙකු සොයා ගත්හ. ඔහුට “සමහර හිඟමන හැරෙන්නට” මිනිසුන් කෙරෙහි පූර්ණ උදාසීනත්වයක් තිබුණි. ඔහුගේ ශාරීරික තත්වය ද පිරිහෙමින් පැවතුණි.
කවාන් අසනීපයෙන් සිටි බව එතරම් පැහැදිලිය. ඔහු අධික ලෙස බරින් යුක්ත වූ අතර, ඔහුගේ පාලකයන් ඔහු ලබා දුන් අධික සීනි සහිත ආහාර එයට හේතුව විය. නමුත් සත්වෝද්‍යානයේ තරු ආකර්ෂණය නැති කර ගැනීමට කිසිවෙකුට අවශ්‍ය නොවීය.
ගීතය
ඔස්කා සම්මානලාබභී නිළියක් හා ගායිකාවක් වන Cher මුලින්ම කවාන්ගේ දුක්ඛිත තත්වය ගැන දැනගත්තේ 2016 දී ය. වනජීවී ආරක්ෂණ පුණ්‍යායතනයක් වන ෆ්‍රී ද වයිල්ඩ් Free the Wild සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කළ ඔස්කාර් සම්මානලාභී නිළිය සහ ගායිකාව කාවන්ගේ නිදහස උදෙසා නීතිඥ කණ්ඩායමකගේ සේවය මිලට ලබා ගත්තාය.
ඔහුව නිදහස් කිරීමේ අධිකරණ නියෝගය මැයි මාසයේදී ප්‍රකාශයට පත් කළ විට, ගායිකාව එය ඇගේ ජීවිතයේ “ශ්‍රේෂ්ඨතම අවස්ථාව” ලෙස නම් කළාය. එතැන් සිට මාස කිහිපය තුළ ඇය සිය ට්විටර් ගිණුමේ ඔහුගේ ප්‍රගතිය විස්තර කර ඇති අතර එහිදී ඇයට මිලියන 3.8 ක් අනුගාමිකයන් සිටී.
නමුත් කවාන් සහ සත්වෝද්‍යානයේ අනෙක් සතුන් සඳහා වූ සටන අවසන් නොවීය. ඉස්ලාමාබාද්හි මහාධිකරණයේ නඩුව අවසන් වීමට පෙර ගැටළුව එක් දෙපාර්තමේන්තුවකින් තවත් දෙපාර්තමේන්තුවකට විසි කරන ලදී. ජුනි මාසයේදී සත්වෝද්‍යානය වසා දැමීමට නියෝගයක් ලැබුණි. එහෙත් කවාන්ගේ ඉරණම අවිනිශ්චිතව පැවතුනි.
මොහමඩ් බින් නවීඩ් පවසන්නේ කාවන්ට විදේශගත වීමට ඉඩ දීම ප්‍රතික්ෂේප කරන බවත්, “ඔහු රැකබලා ගන්නා බවත්” පවසමින් නිලධාරීන් බාධා කළ බවයි.
එහෙත් ලෝක වනජීවී අරමුදලේ ආචාර්ය උස්මා ඛාන් World Wildlife Fund’s Dr Uzma Kha මෑත කාලීන රූපවාහිනී සම්මුඛ සාකච්ඡාවකදී පෙන්වා දුන් පරිදි, කසාන් සත්වෝද්‍යානය පමණක් ගැටලු ඇති එකම ස්ථානය නොවේ. සතුන් තබා ගැනීමේදී පාකිස්තානයට ඒකාකාරී ප්‍රමිතීන් නොමැත. එහි සත්වෝද්‍යාන කිසිවක් ලෝක සත්වෝද්‍යාන හා මින්මැදුරේ සංගමයේ (WAZA) සාමාජිකයෙක් නොවේ.
එබැවින් ෆෝ පව්ස් ඉන්ටර්නැෂනල් වෙත දෙවන වරටත් ආරාධනා කරන ලද අතර නව සැලසුමක් දියත් කරන ලදි. කවාන් ආසියාව හරහා කාම්බෝජයට පියාසර කිරීම. එහිදී ඔහුට ඉතිරි වසරවල “ආරක්ෂිත සම්බන්ධතා” අභය භූමියක ජීවත් විය හැකිය.
තිබුණේ එක ගැටලුවක් පමණි. කවාන් කෝපයට පත්වන අලියෙක් වූ අතර අභය භූමිය තුළ ඔහුට වඩා වයසින් අඩු අලි 30ක් පමණ වාසය කළහ. අනෙක් අතට කාබ්බෝජයට යන ගමන ද පහසු නොවීය.
අවසානයේදී, එෆ්පීඅයි කණ්ඩායමේ ප්‍රධානී ආචාර්ය අමීර් කලීල් විසඳුමකට පිවිසියේය.
කවාන්ගේ ශාරීරික සෞඛ්‍යය ආරක්ෂිතව තක්සේරු කිරීම සඳහා කණ්ඩායමට ආරක්ෂක විධිවිධාන යෙදීමය. මේ සදහා අලියා අසල පැය ගණනක් ගත කිරීමට සිදු වූ අතර එය කම්මැලි රැකියාවක් බව ඔහු පවසයි.
“ඒ නිසා මම ගායනා කරන්න පටන් ගත්තා. ටික කලකට පසු, අලියා මගේ කටහඩ කෙරෙහි උනන්දුවක් ඇති කර ගැනීමට පටන් ගත් බව මම දුටුවා. ඔහුට කිසිවෙකු හෝ ආදරය නොකළ නිසා මම ලැජ්ජාවට පත් වූණා. නමුත් විශාල රසිකයෙක් හමුවීම ගැන මම සතුටු වුණා. මම ඔහුට ගායනා කරන්න පටන් ගත්තා‘
වැඩි කල් යන්නට මත්තෙන් කවාන් වෛද්‍ය කලීල්ගේ දෑතින් ආහාර ගනිමින් ඔහුව හොඩවැලෙන් බදාගෙන පොකුණ අසල ස්නානය කරමින් සිටීමට ප්‍රිය කළේය. සබදතාව තව දුරටත් තහවුරු වූ අතර ගීත ගායනය සහ ශ්‍රවණය ද අඛණ්ඩව සිදුවිය.
වැඩි කලක් යන්නට මත්තෙන්, කලහකාරී මෙම අලියා වෛද්‍ය කලීල් සහ ඔහුගේ සගයන් සතුටින් පසුපස ලුහුබැඳ ගියේ ඔහුව ප්‍රවාහනය සදහා සූදානම් කර ඇති කූඩුව තුළටය. එය ටොන් පහමාරක් වන කවාන් ද රැගෙන කාම්බෝජයට පැය අටක ගුවන් ගමනක් සඳහා රැගෙන යාමට විශේෂයෙන් නිර්මාණය කර තිබුණි.
“වැරදි කළමනාකරණය, පළපුරුදු කාර්ය මණ්ඩලයේ හිඟකම, ව්‍යාපාර හා මුදල් සමඟ මනුෂ්‍යත්වය මුසු වීම සහ සතුන්ගේ සුභසාධනය කෙරෙහි අඩු අවධානයක්” යන සංකලනයක් ලෙස වසර 35 ක් කවාන් අපමණ දුක්වින්ද බව ආචාර්යය කලීල් පවසයි.
කවාන්ගේ නිදහස සදහා සදහා ඔහුව කාම්බෝජයට රැගෙන යා හැකි බවට මැයි මාසයේ දී නියෝග කළ දින සිට චර් ට්විටර් වෙබ් අඩවියේ ඉඟි කළාය. මේ අතර ඇය ඊයේ (සිකුරාදා) පාකිස්තානයට ගොඩ බැස්සේ ඇගේ ගමනට සූදානම්වීම සදහාය. ආරක්ෂක හේතූන් මත ඇගේ නිශ්චිත කාලසටහන රහසිගතව තබා ඇති නමුත් ඇය සිකුරාදා අගමැති ඉම්රාන් ඛාන් හමුවූ බව වාර්තා වේ.
කාම්බෝජයේ පිහිටි අක්කර මිලියනයක කුලන්-ප්‍රොම්ටෙප් වනජීවී අභයභූමිය (Kulen-Promtep Wildlife Sanctuary) කවාන්ගේ නව නිවස වෙත ඇය පාකිස්තානයේ සිට සංචාරය කිරීමට අපේක්ෂා කරයි.
කවාන්ට තවමත් ඔහුගේ මානසික ගැටලු මඟහරවා ස්වාභාවික පරිසරයකට හැඩගැසීමට ගැටළු ඇති විය හැකි බව ඔහුගේ මිතුරා ආචාර්ය කලීල් පවසයි, නමුත් ඔහුට “අවසානයේ අලියෙකු වීමට අවස්ථාවක් තිබේ”
2020 නොවැම්බර් 28 වැනි දින බී.බී.සී වාර්තාවකි – සැකසුම – තීක්ෂණ වෙළෙන්එගොඩ
