ඉන්දු හා පාකිස්තාන යන දෙරට විසින් දේශසීමා ගංගා භාවිතා කිරීම පාලනය වන 1960 සැප්තැම්බර් මාසයේ ඉන්දු ජල ගිවිසුම වෙනස් කිරීම සඳහා ඉන්දියාව පාකිස්තානයට නිවේදයක් නිකුත් කර ඇත.
මූලාශ්රවලට අනුව, පකිස්තාන “නොසැලකිලිමත්කම” සහ “ගිවිසුමේ විධිවිධානවලට සහ ඒවා ක්රියාත්මක කිරීමට අහිතකර ලෙස බලපා ඇති ක්රියා” මෙම පියවරට හේතු වී ඇත. මෙම සන්දර්භය තුළ, ජම්මු සහ කාශ්මීරයේ කිෂෙන් ගංගාව සහ රැට්ල් ජලවිදුලි ව්යාපෘති සඳහා පාකිස්තානයේ අඛණ්ඩ විරෝධතා මූලාශ්ර උපුටා දක්වයි.
ඉන්දු ජල ගිවිසුමෙහි XII (3) වගන්තිය අනුව ‘වෙනස් කිරීම සඳහා වූ දැන්වීම’ 2023 ජනවාරි 25 දින ඉන්දු ජලය සඳහා අදාළ කොමසාරිස්වරුන් හරහා දැනුම් දෙන ලදී.
මෙම පියවර පැහැදිලි කරමින්, මූලාශ්ර සඳහන් කළේ ඉන්දියාවේ කිෂෙන්ගංගා සහ රැට්ල් ජල විදුලි ව්යාපෘති (HEPs) සඳහා එහි තාක්ෂණික විරෝධතා පරීක්ෂා කිරීම සඳහා මධ්යස්ථ විශේෂඥයෙකු පත් කිරීම සඳහා 2015 දී පාකිස්තානයෙන් ඉල්ලීමක් කළ බවයි. කෙසේ වෙතත්, 2016 දී, පකිස්ථානය ඒකපාර්ශ්විකව මෙම ඉල්ලීම ඉල්ලා අස්කර ගත් අතර, එහි විරෝධතා සම්බන්ධයෙන් බේරුම්කරණ අධිකරණයක් විනිශ්චය කරන ලෙස යෝජනා කළේය.
පකිස්ථානයේ මෙම ඒකපාර්ශ්වික ක්රියාව ඉන්දු ජල ගිවිසුමෙහි IX වැනි වගන්තිය මගින් අපේක්ෂා කරන ආරවුල් විසඳීමේ ශ්රේණිගත යාන්ත්රණයට පටහැනි ය. ඒ අනුව, මෙම කාරණය මධ්යස්ථ විශේෂඥයෙකු වෙත යොමු කරන ලෙස ඉන්දියාව ඉල්ලීමක් කළේය යැයි එක් මූලාශ්රයක් පැවසීය.
එකම ප්රශ්න මත එකවර ක්රියාවලි දෙකක් ආරම්භ කිරීම සහ ඒවායේ නොගැලපෙන හෝ පරස්පර විරෝධී ප්රතිඵලවල විභවය පෙර නොවූ විරූ සහ නීත්යානුකූලව පිළිගත නොහැකි තත්වයක් නිර්මාණය කරන අතර එය ඉන්දු ජල ගිවිසුමේ අවදානමක් ඇති කරන බව මූලාශ්ර පෙන්වා දෙයි.
ලෝක බැංකුව 2016 දී මෙය පිළිගත් අතර, සමාන්තර ක්රියාවලීන් දෙකක ආරම්භය “විරාම” කිරීමට තීරණයක් කළේය. ඉන්දියාව සහ පකිස්ථානය සුහද මාර්ගයක් සොයන ලෙස ඉල්ලා සිටින බව ආරංචි මාර්ග පැහැදිලි කළේය.
අන්යෝන්ය වශයෙන් එකඟ විය හැකි ඉදිරි මාවතක් සෙවීමට ඉන්දියාව නැවත නැවතත් උත්සාහ කළද, 2017 සිට 2022 දක්වා ස්ථීර ඉන්දු කොමිසමේ රැස්වීම් පහේදී මෙම ප්රශ්නය සාකච්ඡා කිරීම පාකිස්තානය ප්රතික්ෂේප කළේය.
පකිස්ථානයේ අඛණ්ඩ අවධාරනය මත, ලෝක බැංකුව මෑතක දී මධ්යස්ථ විශේෂඥ සහ බේරුම්කරණ ක්රියාවලීන් යන දෙකටම ක්රියාමාර්ග ආරම්භ කර ඇත. මූලාශ්රවලට අනුව, එකම ගැටළු සම්බන්ධයෙන් එවැනි සමාන්තර සලකා බැලීමක් ඉන්දු ජල ගිවිසුමහි කිසිදු විධිවිධානයක් යටතේ ආවරණය නොවේ.
ඉන්දු ජල ගිවිසුම විධිවිධාන උල්ලංඝනය කිරීමකට මුහුණ දී සිටින ඉන්දියාවට වෙනස් කිරීම පිළිබඳ දැන්වීමක් නිකුත් කිරීමට සිදු වී ඇති බව ආරංචි මාර්ග වැඩිදුරටත් සඳහන් කරයි.
වෙනස් කිරීම සඳහා වන දැන්වීමේ පරමාර්ථය වන්නේ ඉන්දු ජල ගිවිසුම හි ද්රව්යමය උල්ලංඝනය නිවැරදි කිරීම සඳහා දින 90 ක් ඇතුළත අන්තර් රාජ්ය සාකච්ඡාවලට එළඹීමට පාකිස්තානයට අවස්ථාවක් ලබා දීමයි. මෙම ක්රියාවලිය පසුගිය වසර 62 තුළ උගත් පාඩම් ඇතුළත් කිරීම සඳහා ඉන්දු ජල ගිවිසුම යාවත්කාලීන කරනු ඇත.
ඉන්දු ජල ගිවිසුම ක්රියාත්මක කිරීමේදී ඉන්දියාව සැමවිටම ස්ථීර ආධාරකරුවෙකු සහ වගකිවයුතු හවුල්කරුවෙකු වන අතර, කෙසේ වෙතත්, පාකිස්තානයේ ක්රියාවන් ඉන්දු ජල ගිවිසුම වෙනස් කිරීම සඳහා සුදුසු නිවේදනයක් නිකුත් කිරීමට ඉන්දියාවට බල කර ඇති බව ආරංචි මාර්ග පැවසීය.
ඉන්දියාව සහ පාකිස්තානය වසර ගණනාවක සාකච්ඡාවලින් පසුව 1960 දී ඉන්දුස් ජල ගිවිසුමට අත්සන් තැබූ අතර ලෝක බැංකුව ගිවිසුමට අත්සන් කළේය.
ඉන්දු ජල ගිවිසුම විසින් “නැගෙනහිර ගංගා” තුනේ — බියස්, රවී සහ සට්ලෙජ් — ඉන්දියාවට පාලනය ලබා දෙන අතර “බටහිර ගංගා” තුනේ — ඉන්දු, චෙනාබ් සහ ජෙලම් – වල ජලය පකිස්ථානය පාලනය කරයි.
ඉන්දියා නිවුස් නෙට්වර්ක්ස්